Τύρναβος: Στα μονοπάτια της ιστορίας

Η κτηνοτροφική & τυροκομική ιστορία του Τυρνάβου

Ο Τύρναβος αποτελεί μέρος της θεσσαλικής κτηνοτροφικής και τυροκομικής ιστορίας και για αιώνες συνέδεε το θεσσαλικό κάμπο με τις ορεινές κτηνοτροφικές ζώνες της Πίνδου. Με αφορμή πρόσφατο οδοιπορικό του Dairy News στην πόλη, για το οποίο μπορείτε να διαβάσετε σε αναρτήσεις που θα ακολουθήσουν τις επόμενες ημέρες, ρίχνουμε μια γρήγορη ματιά σε αυτή την πλούσια ιστορία.

 

Η γεωγραφία και η ιστορία της Θεσσαλίας έχουν διαμορφώσει μεταξύ της μεγάλης πεδιάδας και των βουνών που την περιβάλλουν μικρές περιοχές οργανωμένες γύρω από μια κωμόπολη. Αυτές οι μικροπεριοχές ανέπτυξαν διαχρονικά αξιόλογο τοπικό πολιτισμό και διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ της οικονομίας των ορεινών πληθυσμών η οποία ήταν βασισμένη στην ποιμενική κτηνοτροφία, και των πόλεων του κάμπου. Οι ίδιες αποτέλεσαν επί αιώνες τον τόπο ξεχειμωνιάσματος και μετά το 1950 μόνιμης εγκατάστασης των ποιμενικών, νομαδικών πληθυσμών. Ο Τύρναβος είναι τέτοια περίπτωση.

Όπως αναφέρει ο ερευνητής Στέλιος Μουζάκης στο βιβλίο του για το τσελιγγάτο του Αναγνώστη Βασιλάκη από τη Βωβούσα της Πίνδου, «η παραγωγική δραστηριότητα της κτηνοτροφίας ως πρωτογενής τομέας, επέφερε την ανάπτυξη και του δευτερογενή τομέα της ορεινής οικονομίας. Δηλαδή, την οικοτεχνική ή βιοτεχνική επεξεργασία μαλλιού, την υφαντική, τα τυροκομικά προϊόντα, την επεξεργασία των δερμάτων- βυρσοδεψία και ιδιαίτερα την υλοτομία και την παραγωγή ξυλείας. Όπως είναι φυσικό, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη και του τριτογενούς τομέα της τοπικής οικονομίας, δηλαδή του εμπορίου των τυροκομικών προϊόντων, του κρέατος, των δερμάτων και κυρίως της ξυλείας».

Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα το 1881, εντάχθηκαν στην ελληνική επικράτεια πάνω από 670 μικρά και μεγάλα χωριά. Αν και ο χώρος στον οποίο κινούνταν οι νομάδες κτηνοτρόφοι δεν διαφοροποιήθηκε αισθητά, άλλαξαν δραματικά οι διαδικασίες καθώς οι μετακινήσεις από το ένα κράτος στο άλλο (από τα οθωμανοκρατούμενα ορεινά στα ελληνικά πεδινά για ξεχειμώνιασμα)  απαιτούσαν πλέον διαβατήρια και καταγραφή των ζώων.

Η δημιουργία περασμάτων μετέτρεψε κάποιες περιοχές της Θεσσαλίας σε κόμβους κι ένας τέτοιος κόμβος, μετακινήσεων, μεταφορών κι εμπορίου ήταν ο Τύρναβος. Η πόλη ήταν ήδη σημαντικό παραγωγικό κι εμπορικό κέντρο ήδη από τον 17ο αιώνα καθώς η αμπελοκαλλιέργεια, η σηροτροφία και η υφαντική ανθούσαν.

Κασερομάστορες από τον Ασπροπόταμο Καλαμπάκας το 1914. Κομμάτι κι αυτοί του μετακινούμενου πληθυσμού που το καλοκαίρι έφταναν μέχρι τον Τύρναβο. Κάποιοι, όπως ο Νικόλαος Αθανασίου έμειναν για πάντα στον κάμπο. Συλλογή Νικόλαου Αθανασίου, Τύρναβος.

 

Όπως αναφέρουν οι ερευνητές Κ. Ντάσιου (Δρ. Τοπογράφος Μηχανικός, MSc., Τμ. Πολιτικών Μηχ. Α.Π.Θ.) και Γ. Τσότσος, (Δρ. Τοπογράφος Μηχανικός, D.E.A., Σχολικός Σύμβουλος), στη διδακτορική διατριβή τους για τις μετακινήσεις των κτηνοτρόφων ανάμεσα στη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, «Η Θεσσαλία υπήρξε κύριος πόλος έλξης για τα τσελιγκάτα από το Μπλάτσι και την Πιπιλίστα κατά τους χειμερινούς μήνες (Σημ. οι γειτονικοί οικισμοί Μπλάτσι (Βλάστη) και Πιπιλίστα (Νάματα) βρίσκονται στις βόρειες υπώρειες του όρους Σινιάτσικου). Κυρίως οι περιοχές του Τυρνάβου (Τύρναβος, Δαμάσι), της Ελασσόνας (Βλαχογιάννη, Μελόγουστα, Δομένικο) και του Βόλου, όπως και των Τρικάλων (Ζάρκο, Κουτσόχερο) φιλοξένησαν κτηνοτροφικές οικογένειες των δύο οικισμών. Μετά το 1918 σημειώθηκε στροφή σε περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας. Η πορεία της μετάβασης από τον οικισμό στα χειμαδιά της Θεσσαλίας και αντίστροφα περνούσε από τα στενά του Σαρανταπόρου».

Αξίζει να σημειώσουμε ότι κατά την πορεία τους από τα χειμαδιά της Θεσσαλίας προς το Μπλάτσι και την Πιπιλίστα, τα κοπάδια που διαχείμαζαν πολύ νοτιότερα, στην περιοχή του Βόλου, ακολουθούσαν μια διαδρομή στον κάμπο της Λάρισας, η οποία οδηγούσε και πάλι στον Τύρναβο, όπου συναντούσαν τους Μπλατσιώτες του Τυρνάβου και της Ελασσόνας και συνέχιζαν μαζί τους προς τα βορειοδυτικά (στο χάρτη που ακολουθεί απο την έρευνα των δύο επιστημόνων).


Πηγές

Στέλιος Α. Μουζάκης, «Συμβολή στην έρευνα της οργάνωσης και της οικονομίας της ημινομαδικής κοινότητας», Ηρόδοτος, Αθήνα 2017.

Κ. Ντάσιου & Γ. Τσότσος: «Οι ιστορικές διαδρομές των εποχιακών μετακινήσεων των κοπαδιών της νοτιοδυτικής Μακεδονίας: Η περίπτωση της Βλάστης και των Ναμάτων», Πρακτικά από το 8ο Συνέδριο της Ελληνικής Λιβαδοπονικής Εταιρείας, 2014.

Στην κεντρική φωτογραφία η κασαρία (τυροκομείο παρασκευής κασεριού) της οικογένειας Αθανασίου. Τη φωτογραφία μας παραχώρησε ο Νικόλαος Γ. Αθανασίου.

You might also like