Ο πόλεμος που ξέσπασε στην Ουκρανία την άνοιξη του 2022 αποκάλυψε τον κατεξοχήν στρατηγικό ρόλο των γεωργικών και διατροφικών πόρων στο γεωπολιτικό παιχνίδι και τις διεθνείς ισορροπίες ισχύος. Όπως επισημαίνει στον πρόλογό του στην ελληνική έκδοση του εξαιρετικού βιβλίου του «Γεωπολιτική των τροφίμων και της γαστρονομίας» ο Γάλλος συγγραφέας και πανεπιστημιακός Pierre Raffard, όσο η τροφή απογυμνώνεται από το ψυχαγωγικό της ένδυμα και τις επικοινωνιακές της φιοριτούρες, όλο και ποιο ξεκάθαρα αποκαλύπτεται η γεωπολιτική της ουσία.
Το βιβλίο του Raffard κυκλοφόρησε πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία κι έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές μετά την έναρξή του. Είναι όμως επηρεασμένο από την πανδημία του κορωνοϊού, μια πρωτοφανή συνθήκη που εμφανίστηκε την άνοιξη του 2020 κι άλλαξε, όπως ισχυρίζεται ο συγγραφέας, τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος αντιλαμβάνεται την παραγωγή, διακίνηση και κατανάλωση τροφίμων.
Η τροφή ως θέαμα
Ο Pierre Raffard, λέκτορας Γεωπολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο Ελεύθερο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων του Παρισιού θεωρεί πως πριν την πανδημία του κορωνοϊού η τροφή και η μαγειρική είχαν υποβιβαστεί «σε αντικείμενο διασκέδασης και θεάματος» και καταλογίζει στις τηλεοπτικές εκπομπές, τις σειρές, τα ντοκιμαντέρ και τους διαγωνισμούς μαγειρικής για υποβίβαση της σημασίας που έχει η διατροφή στην οργάνωση των κοινωνιών.
Δικός του διακηρυγμένος στόχος – κι αυτόν υπηρετεί το παρόν έργο- είναι να προτείνει και να προωθήσει μια παγκόσμια γεωπολιτική των τροφίμων «που θα επαναφέρει την κατανάλωση στην κεντρική θέση που της ανήκει και πρέπει να της ανήκει», καθώς, όπως υποστηρίζει ένα μαγειρευμένο γεύμα δεν είναι ένα απλό αντικείμενο απόλαυσης αλλά αποκαλύπτει, χωρίς υπερβολή, την ίδια την οργάνωση του κόσμου και τους συσχετισμούς των δυνάμεων του πλανήτη γη. Εντυπωσιακή προσέγγιση και, πραγματικά, φιλόδοξος στόχος.
Ξεκινάει με τη διαπίστωση ότι ο σύγχρονος άνθρωπος γνωρίζει πολύ λίγα ή ελάχιστα για την πραγματική προέλευση των τροφίμων που καταναλώνει, ότι ακόμα και στις πιο αναλυτικές ετικέτες τροφίμων υπάρχουν ‘τυφλά’ σημεία ενώ οι παράγοντες του κλάδου των τροφίμων είναι κατά βάση απρόθυμοι να δώσουν πληροφορίες για την ακριβή προέλευση των προϊόντων τους.
Η ανάλυση των διατροφικών συστημάτων, ο συγκεντρωτισμός και η χρηματιστηριοποίηση της αγροδιατροφικής βιομηχανίας κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, το εξωφρενικό δίπολο του υποσιτισμού/ υπερσιτισμού είναι μερικά από τα ζητήματα που παρουσιάζονται στο πρώτο μέρος του βιβλίου, εκεί που ο συγγραφέας οριοθετεί το σύγχρονο πλαίσιο της διατροφής.
Η μάχη για την τροφή
Στο δεύτερο μέρος θα ασχοληθεί με τη δύναμη της εξουσίας να ρυθμίσει αυτό ακριβώς το διατροφικό πλαίσιο ανθρωπότητα και αναλύει με εξαιρετικό τρόπο τη μάχη που δίνεται, αθόρυβα αλλά καθημερινά, με τις ΗΠΑ, την πρώτη γεωργική δύναμη παγκοσμίως να αξιοποιούν για στρατηγικούς λόγους το ‘επισιτιστικό όπλο’ στον σύγχρονο κόσμο- τα μαύρα αλεξίπτωτα με τα τρόφιμα που πέφτουν στην λιμοκτονούσα Γάζα είναι ενδεικτικά της παραπάνω διαπίστωσης.
Το βιβλίο κλείνει με τις σκέψεις του συγγραφέα για τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης και πώς αυτή έχει επηρεάσει και συνεχίζει να επιδρά πάνω στην ανθρώπινη διατροφή ενώ στο πλαίσιο αυτό θα βρει την ευκαιρία να καταθέσει τις απόψεις του για κάποιες πτυχές της παγκοσμιοποίησης όπως π.χ. το συνθετικό κρέας, η υπεραισθητικοποίηση της γαστρονομικής εμπειρίας (με τα εκατομμύρια καθημερινών φωτογραφιών που αναρτούν οι άνθρωποι που μαγειρεύουν ή τρώνε έξω), την κατανάλωση τροφής ως ιδεολογική αναπαράσταση ( το κίνημα του βιγκανισμού ως απόρριψη της βιομηχανικής κτηνοτροφίας) κ.ά.
Γεμάτο ‘τροφή για σκέψη’, το βιβλίο του Γάλλου πανεπιστημιακού είναι μια συνοπτική αλλά εξόχως διεισδυτική ματιά στη σύγχρονη βιομηχανία τροφίμων κι ένα αιχμηρό σχόλιο για το παρόν αλλά κυρίως για το μέλλον του διατροφικού μας πολιτισμού.
Γεωπολιτική των τροφίμων και της γαστρονομίας
Από το δίκρανο στην τεχνολογία τροφίμων
Pierre Raffard
Μετάφραση: Μαρία Παπαηλιάδη
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2023
Σελ. 216
Τιμή: 15.00 €