Ευάγγελος Θ. Καραμανές
Κοπατσαροχώρια Γρεβενών
Επιμέλεια: Παναγιώτης Ι. Καμηλάκης
Έκδοση: Ακαδημία Αθηνών 2011
Σελ. 432
ISBN 978-960-404-163-3
Η υποδειγματική δουλειά του Ευάγγελου Καραμανέ δεν μπορεί παρά να γεμίζει ενθουσιασμό όλους όσους επιμένουν να θεωρούν πως η καρδιά του ελληνικού έθνους βρίσκεται κάπου ανάμεσα στα παραδοσιακά καθημερινά έθιμά του και τον ατελείωτο αγώνα των ανθρώπων που τον κατοικούν για επιβίωση.
Το βιβλίο «Οργάνωση του χώρου, τεχνικές και τοπική ταυτότητα στα Κοπατσαροχώρια των Γρεβενών», το οποίο κυκλοφορεί στη σειρά δημοσιευμάτων του ‘Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας’, είναι η επιτομή της μεθοδικής, πολύχρονης και σε βάθος έρευνας. Ο συγγραφέας που σήμερα είναι διευθυντής στο συγκεκριμένο Κέντρο, είναι ένας από τους πιο αναγνωρισμένους Έλληνες λαογράφους με ανώτατες σπουδές Αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. καθώς και μεταπτυχιακές σπουδές στη Λαογραφία και Κοινωνική Ανθρωπολογία στην ίδια Σχολή και στην Εθνολογία και Κοινωνική Ανθρωπολογία στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι. Έχει επίσης αναπτύξει πλούσιο ερευνητικό έργο καθώς πριν αναλάβει τη θέση του διευθυντή στο Κέντρο, υπήρξε, μεταξύ άλλων, γενικός γραμματέας της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών (κατάγεται από τον Ευαγγελισμό Λάρισας).
Για τη συγγραφή του παρόντος τόμου, ο Ε. Καραμανές πραγματοποίησε εκτεταμένη και μακρόχρονη έρευνα στα Κοπατσαροχώρια των Γρεβενών, μια πολιτισμική ομάδα χωριών χτισμένων σε υψόμετρο 800 έως 1.200 μέτρων στις ανατολικές πλαγιές του ορεινού όγκου της Βόρειας Πίνδου, μέσα στα όρια του νομού Γρεβενών. Η έρευνα επικεντρώθηκε σε δύο χωριά: το ορεινό Δοτσικό στο οποίο η κύρια δραστηριότητα είναι η κτηνοτροφία και το ημιορεινό Μέγαρο στο οποίο οι κάτοικοι ασκούν τόσο τη γεωργία όσο και την κτηνοτροφία.
Το πρώτο τμήμα της έρευνας εκπονήθηκε την περίοδο 1991-92, ακολούθησε δεύτερη σειρά επισκέψεων την περίοδο 1994-1996, ενώ επιπλέον στοιχεία συγκεντρώθηκαν μετά από σχετικές επιτόπιες (2006-2008) και βιβλιογραφικές έρευνες. Πρόκειται δηλαδή για μια εξονυχιστική έρευνα, ένα έργο ζωής για το Θεσσαλό λαογράφο και συγγραφέα.
Οι άνθρωποι στο επίκεντρο
Στο επίκεντρο της έρευνας του Ε. Καραμανέ, βρίσκονται οι τρόποι με τους οποίους οι κάτοικοι των χωριών αυτών έχουν οργανώσει μέσα στους αιώνες την παραγωγική διαδικασία και μέσω αυτής, την οργάνωση του ζωτικού τους χώρου. Όπως είναι φυσικό, το μεγαλύτερο τμήμα του βιβλίου έχει αναφορές στη μεγάλη κτηνοτροφική παράδοση της περιοχής και πιο συγκεκριμένα, τον συγγραφέα απασχολούν ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη διαχείριση και την αύξηση του ζωικού κεφαλαίου των κτηνοτρόφων, τις τεχνικές που αναπτύσσονται όσο αφορά την επεξεργασία του γάλακτος και την παρασκευή γαλακτοκομικών και τυροκομικών προϊόντων.
Μελετώντας εθνολογικά και λαογραφικά τους γηγενείς πληθυσμούς στα χωριά και αναζητώντας το νήμα της χωρικής συνέχειας, ο συγγραφέας καταδύεται στην ιστορία και τον πολιτισμό ξεκινώντας την προέλευση της ονομασίας Κοπατσαραίοι (από τη σλαβική λέξη koupats=σκαφτιάς/ γεωργός ή από τη αρωμουνική cupaciou= βελανιδιά).
Τα σημαντικότερα κεφάλαια του βιβλίου αναφέρονται στην οργάνωση της παραγωγής στις κοινωνίες των υπό εξέταση χωριών, κοινωνίες που οργανώνονται στη βάση του ‘τσελιγκάτου’. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κεφάλαια που αναφέρονται στο ζωικό κεφάλαιο (φυλές και ταξινομήσεις ζώων, είδη και οργάνωση εγκαταστάσεων, χρονικοί κύκλοι κτηνοτρόφων κατά τη διάρκεια της ημέρας και με βάση την εποχή του έτους, διατροφή, βοσκοτόπια κ.ά.) και τα κτηνοτροφικά προϊόντα όπου παρουσιάζεται το παραδοσιακό πλαίσιο παραγωγής γαλακτοκομικών/ τυροκομικών προϊόντων.