Το Πρόγραμμα Retrofree είναι ένα διεπιστημονικό έργο που έχει ως στόχο του να ενισχύσει το οπλοστάσιο παραγωγών κι επιστημόνων απέναντι σε έναν γνώριμο εχθρό.
Κείμενο: Αθανάσιος Γελασάκης, Επίκουρος Καθηγητής ΓΠΑ *
Η προϊούσα πνευμονία των προβάτων (ΠΠ) είναι ένα ιογενές, βραδείας εξέλιξης και χρόνιο νόσημα των προβάτων που οδηγεί σε ισόβια λοίμωξη. Οφείλεται σε έναν μη ογκογόνο εξωγενή ρετροϊό της υποοικογένειας των Λεντι-ιών. Η κλινική συμπτωματολογία του νοσήματος είναι συνδεδεμένη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των στελεχών του ιού και συνήθως περιλαμβάνει συμπτώματα από το αναπνευστικό σύστημα.
Επίσης, μπορεί να παρατηρηθούν συμπτώματα από το νευρικό σύστημα και άλλες κλινικές εκδηλώσεις όπως διάμεση μαστίτιδα (σκλήρυνση του μαστού) και αρθρίτιδα (χωλότητα), προοδευτική αδυναμία και σε ορισμένες περιπτώσεις, θάνατος των προσβεβλημένων ζώων.
Κύρια πηγή της μόλυνσης για τα αρνιά θεωρείται η λήψη πρωτογάλακτος και γάλακτος από μολυσμένη μητέρα. Η οριζόντια μετάδοση μέσω των εκκρίσεων του αναπνευστικού είναι επίσης σημαντική, ενώ η κάθετη μετάδοση (διαπλακουντική) και η μετάδοση μέσω σπέρματος κατά τις οχείες ή την τεχνητή σπερματέγχυση είναι πιθανές, χωρίς, όμως, η σημασία και η έκτασή τους να έχουν διερευνηθεί στη χώρα μας.
Προϊούσα πνευμονία ως πρόβλημα
Αναγνωρίζοντας τη μεγάλη κοινωνικοοικονομική σημασία της ΠΠ, ο Οργανισμός των Διεθνών Επιζωοτιών (OIE) την έχει συμπεριλάβει στα νoσήματα υποχρεωτικής δήλωσης, γεγονός που έχει σημαντικό αντίκτυπο στο διεθνές εμπόριο των ζώων. Στην Ελλάδα, οι οικονομικές απώλειες από το νόσημα δεν έχουν υπολογιστεί, ωστόσο πιθανολογείται ότι είναι πολύ μεγάλες, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, όπου η ΠΠ παρατηρείται όλο και συχνότερα στις εκτροφές γαλακτοπαραγωγών προβάτων.
Σήμερα, η έλλειψη εθνικών επιδημιολογικών δεδομένων που να περιγράφουν τη μετάδοση και γενικά τη διασπορά του νοσήματος ανάμεσα και μέσα στις εκτροφές, δεν επιτρέπει το σχεδιασμό και κυρίως την εφαρμογή προγραμμάτων ελέγχου και εκρίζωσης του νοσήματος, παρότι σύμφωνα με τις ενδείξεις, έχουμε οδηγηθεί σε μία ευρεία και ανεξέλεγκτη διασπορά του, ιδιαίτερα σε περιοχές με αναπτυγμένη προβατοτροφία. Μάλιστα, όλο και συχνότερα διαπιστώνονται ζώα με κλινική συμπτωματολογία συμβατή με εκείνη της ΠΠ, στα οποία, όμως, δεν γίνεται εργαστηριακή επιβεβαίωση.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, σήμερα παρατηρείται μία σημαντική έλλειψη γεννητόρων προβάτων που να είναι απαλλαγμένοι από την ΠΠ τόσο στην εγχώρια, αλλά και στη διεθνή αγορά. Αυτό είναι εμφανές στις εντατικές εκτροφές όπου το ενδιαφέρον για την αγορά γεννητόρων ελληνικών φυλών και ξένων φυλών υψηλών αποδόσεων και τη δημιουργία νέων μονάδων είναι μεγάλο.
Φυλή της Χίου
Η φυλή της Χίου είναι η πιο παραγωγική εγχώρια φυλή προβάτων, γεγονός που καθιστά τους γεννήτορες της φυλής περιζήτητους (Εικόνα 2). Για τη φυλή αυτή η ΠΠ συγκαταλέγεται ανάμεσα στα σημαντικότερα λοιμώδη νοσήματα που παρατηρούνται στον πληθυσμό των καθαρόαιμων ζώων της φυλής και η έλλειψη ενός ολοκληρωμένου πλάνου για τη διαχείρισή της σε επίπεδο εκτροφής παραμένει ένα σημαντικό πρόβλημα. Η εκτεταμένη γεωγραφική κατανομή των εκτροφών των προβάτων της φυλής, η ποικιλία των διαχειριστικών πρακτικών που υιοθετούνται, η κοινή παραγωγική κατεύθυνση, και η πολύ μεγάλη σημασία της φυλής για την περαιτέρω εξέλιξη της κτηνοτροφίας στην Ελλάδα, αναδεικνύει τις εκτροφές αυτές ως την καλύτερη επιλογή για την ανάπτυξη και εφαρμογή ενός προγράμματος ελέγχου του νοσήματος για τις εγχώριες φυλές προβάτων.
Πρόγραμμα Retrofree
Είναι ένα διεπιστημονικό έργο που φιλοδοξεί να αναπτύξει καινοτόμα εργαλεία και προσεγγίσεις για τη διαχείριση της προϊούσας πνευμονίας, τη βελτίωση της υγείας των ζώων και της συνολικής βιωσιμότητας των προβατοτροφικών εκμεταλλεύσεων. Ο σκοπός του προγράμματος είναι να αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ελέγχου της ΠΠ στα πρόβατα της φυλής Χίου, μέσα από την πρώιμη ανίχνευση του ιού της ΠΠ, την διαχείριση του νοσήματος σε επίπεδο εκτροφής και την δημιουργία ζώων αναπαραγωγής απαλλαγμένων από τον ιό.
Οι επιμέρους στόχοι του προγράμματος είναι: i) η διερεύνηση των επιδημιολογικών χαρακτηριστικών του νοσήματος σε εκτροφές προβάτων της φυλής Χίου, ii) η χρησιμοποίηση, ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση καινοτόμων διαγνωστικών διαδικασιών και εργαστηριακών εξετάσεων για την έγκαιρη και ασφαλή διάγνωση των ζώων που έχουν προσβληθεί από ρετροϊούς, iii) η διερεύνηση πιθανών παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με την εμφάνιση και την μετάδοση του νοσήματος, iv) η αναγνώριση και η εφαρμογή ζωοτεχνικών πρακτικών και γενικών μέτρων προληπτικής κτηνιατρικής για τον στρατηγικό περιορισμό του νοσήματος και η ανάπτυξη πρωτοκόλλου δημιουργίας εκτροφών-πυρήνων και γεννητόρων απαλλαγμένων από το νόσημα, και v) η ενδελεχής μελέτη των άμεσων και έμμεσων επιπτώσεων του νοσήματος για τη βιωσιμότητα των προβατοτροφικών εκμεταλλεύσεων.
* Αθανάσιος Γελασάκης
Υπήρξε δόκιμος ερευνητής στο Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών στη Θεσσαλονίκη και σήμερα είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθήνας.
Το πρόγραμμα Retrofree
Υλοποιείται από το Εργαστήριο Ανατομίας και Φυσιολογίας Αγροτικών Ζώων, του Τμήματος Επιστήμης των Ζώων, του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με Επιστημονικό Υπεύθυνο τον Επίκουρο Καθηγητή Αθανάσιο Γελασάκη και αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη του 2022. Η ερευνητική εργασία υποστηρίχτηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της Δράσης «1η Προκήρυξη ερευνητικών έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση των μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών και την προμήθεια ερευνητικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας» (Αριθμός Έργου: HFRI-FM17-1083).
Κεντρική φωτογραφία: Εντατική εκτροφή προβάτων της φυλής Χίου.