Οι κτηνοτρόφοι υποφέρουν από ψυχολογικά προβλήματα και η σύγχρονη τεχνολογία, που η συντριπτική πλειοψηφία από αυτούς χρησιμοποιεί πλέον στις εκμεταλλεύσεις, δεν μπορεί να τους βοηθήσει να τα ξεπεράσουν. Το βαρύ αίσθημα της απομόνωσης που νιώθουν κατά το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητάς τους είναι μερικές φορές αβάσταχτο. Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, το πρόβλημα αυτό είναι πιο οξύ κι από τα συνήθη οικονομικά προβλήματα.
Επιμέλεια: Θανάσης Αντωνίου
Όλο και περισσότερες έρευνες πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια σε αρκετές χώρες της Δύσης, μεταξύ κτηνοτρόφων κι εργαζομένων σε επιχειρήσεις που συνδέονται με την γεωργική/κτηνοτροφική παραγωγή, έρευνες οι οποίες αποδεικνύουν ότι το ποσοστό των κτηνοτρόφων που αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα δεν μειώνεται παρά το γεγονός ότι η εκτροφή ζώων εκσυγχρονίζεται. Πρόσφατη έρευνα του Ιδρύματος Αγροτικής Ασφάλειας (Farm Safety Foundation), στο Ηνωμένο Βασίλειο, έδειξε ότι το 88% των κτηνοτρόφων κάτω των 40 ετών κατατάσσει τα ψυχολογικά προβλήματα ως το μεγαλύτερο ζήτημα που αντιμετωπίζει η κτηνοτροφική κοινότητα στις μέρες μας. Ακούγεται απίστευτο, αλλά είναι το επίσημο αποτέλεσμα μιας εμπεριστατωμένης έρευνας που συγκλόνισε τη βρετανική κοινωνία. Ο λογότυπος αριστερά έχει δημιουργηθεί για την πρωτοβουλία στήριξης των κτηνοτρόφων από το Farm Safety Foundation.
Η απομόνωση σκοτώνει
Ποιο είναι όμως το πιο οξύ από τα ψυχικά νοσήματα που αντιμετωπίζουν οι κτηνοτρόφοι στο Ηνωμένο Βασίλειο; «Είναι η απομόνωση, κάτι με το οποίο παλέψαμε εγώ κι ο συνεργάτης μου ο οποίος δεν οδηγούσε και δεν είχε πρόσβαση σε δημόσια συγκοινωνία η οποία είναι τόσο περιορισμένη στην ύπαιθρο…» δήλωσε σε πρόσφατο ρεπορτάζ του BBC η 23χρονη κτηνοτρόφος Κέσλι Αν Γουίλιαμσον (Kelsey Ann Williamson), η οποία είδε το 2019 να αυτοκτονεί στη φάρμα όπου εργάζεται ένας συνεργάτης της, στην ίδια ηλικία με αυτήν.
Με τη διαπίστωση αυτή συμφωνεί και η Στέφανι Μπέρκλεϊ (Stephanie Berkeley), διευθύντρια του Ιδρύματος Αγροτικής Ασφάλειας κι επικεφαλής της έρευνας που προαναφέραμε. «Οι αγρότες αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της και μερικές φορές αισθάνονται σαν να μην έχουν τρόπο να παραμείνουν συνδεδεμένοι με τον υπόλοιπο κόσμο. Εργάζονται μόνοι τους όλη την ημέρα για μεγάλες χρονικές περιόδους, δεν είναι σε καμία περίπτωση μια δουλειά 9 με 5, και συχνά ζουν και εργάζονται ακριβώς στο ίδιο μέρος» υποστηρίζει η Στ. Μπέρκλεϊ.
Αυτός είναι κι ο λόγος για τον οποίο το Ίδρυμα ‘τρέχει’ εδώ και τέσσερα χρόνια μια καμπάνια με τίτλο «Mind Your Head» με στόχο να αναδειχθούν και να αντιμετωπιστούν τα ψυχικά εμπόδια που ορθώνονται στις ζωές των κτηνοτρόφων του νησιού. Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία (Office of National Statistics), 102 άνθρωποι που εργάζονται σε κτηνοτροφικές μονάδες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις αυτοκτόνησαν το 2019 σε Αγγλία, Ουαλία και Σκοτία.
Μεταξύ αυτών ήταν κτηνοτρόφοι και διευθυντές κτηνοτροφικών μονάδων, ιδιοκτήτες εταιριών που συνδέονται με την αγροτική παραγωγή αλλά και κηπουροί, αλιείς, δασοκόμοι, εργάτες γης και επιστάτες αγροκτημάτων κ.ά. Σε μια βιομηχανία η οποία απασχολεί πάνω από 470.000 ανθρώπους, η απώλεια 133 από αυτούς μέσα σε ένα χρόνο είναι κάτι που έχει συγκλονίσει θεσμικούς παράγοντες και κτηνοτρόφους. Το 2018 οι καταγεγραμμένες αυτοκτονίες είχαν ανέλθει σε 83.
«Η εργασιακή ζωή και η ζωή στο σπίτι δεν διαχωρίζονται ποτέ» υποστηρίζει ο 28χρονος κτηνοτρόφος Τζέιμς Χόσκινς (James Hoskings) από την Κορνουάλη. Υπήρξε αγελαδοτρόφος, αλλά πριν λίγο καιρό πούλησε τα ζώα του κι αποχώρησε από τη φάρμα στην οποία εργαζόταν. Υποστηρίζει ότι το να είσαι αγρότης προκαλεί πολλά ψυχολογικά προβλήματα. «Συχνά είσαι πολύ δεμένος με τη δουλειά σου. Οι αγελάδες χρειάζονται άρμεγμα ανεξάρτητα από το τι μπορεί να συμβαίνει στην προσωπική ή την οικογενειακή σας ζωή. Την ημέρα των Χριστουγέννων, για παράδειγμα, όταν οι περισσότερες οικογένειες είναι μαζί κατά τη διάρκεια ενός οικογενειακού γεύματος, ένας γαλακτοπαραγωγός θα είναι έξω φροντίζοντας και αρμέγοντας τις αγελάδες του» δήλωσε στους ρεπόρτερ του ΒBC.
Στην προαναφερόμενη έρευνα του Farm Safety Foundation, σε δείγμα 450 νέων κτηνοτρόφων αποδεικνύεται ότι το 89% των νέων κτηνοτρόφων θεωρούν ότι κάποια στιγμή θα πρέπει η βρετανική κοινωνία να συζητήσει το θέμα αυτό και να πάψουν οι κτηνοτρόφοι να το αντιμετωπίζουν σαν ένα ‘στίγμα’. Ο Τζέιμς Χόσκινς, εξαιτίας αυτού του στίγματος απέφευγε να μιλάει επώνυμα για τα ζητήματα ψυχικής υγείας που και ο ίδιος αντιμετώπιζε και περιοριζόταν στο να συζητάει ανώνυμα σε chat rooms για το πρόβλημα που αντιμετώπιζε. Το Ίδρυμα θεωρεί ότι η δημόσια συζήτηση για το πρόβλημα των αυτοκτονιών στον κτηνοτροφικό κλάδο θα βοηθήσει στην απομάκρυνση αυτού του ‘στίγματος’.
«Πολύ συχνά είμαστε απρόθυμοι να παρέμβουμε όταν κάποιος τον οποίο γνωρίζουμε ή συνεργαζόμαστε φαίνεται να βρίσκεται σε σοβαρή κατάθλιψη, αλλά σας διαβεβαιώνουμε ότι το να ρωτάμε κάποιον αν νιώθει ‘τάση αυτοκτονίας’ δεν βάζει την ιδέα στο κεφάλι του. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε να είναι τεράστια ανακούφιση για αυτούς το γεγονός ότι κάποιος έχει αναγνωρίσει την απελπισία τους» αναφέρεται στη επίσημη ανακοίνωση του Farm Safety Foundation με αφορμή τη δημοσίευση της έρευνας.
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ | Δημήτρης Μιχαηλίδης*
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organization), πάνω από το ένα τρίτο των ανθρώπων αναφέρουν προβλήματα σε κάποιο σημείο της ζωής τους τα οποία ταιριάζουν στα κριτήρια διάγνωσης μιας ή περισσότερων από τις πιο συχνές ψυχικές διαταραχές. Σε μερικά επαγγέλματα η εναλλαγή επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής ή/και αναψυχής, λειτουργεί εξισορροπητικά για την ψυχική υγεία. Άλλα επαγγέλματα εμπεριέχουν ισχυρές ψυχικές εντάσεις π.χ. λήψη αποφάσεων ζωής άλλων ή σημαντικών, αν είσαι υπεύθυνος και ηθικός άνθρωπος. Το θέμα γίνεται πολύ σοβαρότερο εάν το επάγγελμα συμπίπτει με τον τρόπο ζωής, όπως π.χ. στους αγρότες (όχι φεουδάρχες …). Και καταντάει ολέθριο όταν συνδυάζεται με καταστροφή της αλληλοβοήθειας από τον κοινωνικό ιστό, που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ‘δίχτυ ασφαλείας’. Και το τελικό στάδιο, ‘στο κενό’, συμβαίνει όταν η άρχουσα τάξη (η ελίτ! ο νεοαστός;) εφαρμόζει κοινωνικό bullying στον αγρότη.
Ο επαγγελματίας κτηνοτρόφος από τη μορφή του επαγγέλματος είναι συνήθως μόνος στους βοσκότοπους, για πάρα πολλές ώρες (ίσως με την φλογέρα του ή το τραντζιστοράκι του), έχει την ευθύνη για την ζωή των ζωντανών του και υφίσταται ανηλεές κοινωνικό bullying, σε σημείο να μην μπορεί να βρει σύντροφο. Και τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης προβάλλουν ένα αλλοπρόσαλλο life style και μεταφέρουν εικόνες από κάτι τελείως ξένο από αυτό που βιώνει ο κτηνοτρόφος.
Στην σύγχρονη ιατρική καταγράφεται σε πολλά κράτη η συνταγογράφηση «περιπάτων στην φύση» και συνίσταται ακόμα και για θεραπευτικούς λόγους η συντροφιά ζώων. Στο ΑΠΕ-ΜΠΕ (2/5/2018) δημοσιοποιήθηκε ότι η διαβίωση κοντά σε παραγωγικά ζώα κτηνοτροφίας μειώνει τον κίνδυνο αλλεργιών και ψυχικών διαταραχών.
Προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει ότι ο κίνδυνος αλλεργιών είναι μειωμένος για τους κτηνοτρόφους και τους εργαζόμενους σε τέτοια αγροκτήματα, σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Νέα μελέτη δείχνει ότι κάτι ανάλογο συμβαίνει και για όσους ζουν κοντά στις φάρμες (περιοδικό Occupational & Environmental Medicine). Μάλιστα όσοι ζούσαν σε απόσταση έως 330 μέτρων από κάποια κτηνοτροφική μονάδα, είχαν κατά μέσο όρο 27% μικρότερη πιθανότητα να είναι αλλεργικοί, σε σχέση με όσους ζούσαν σε μεγαλύτερη απόσταση.
Μια δεύτερη μικτή γερμανο-αμερικανική επιστημονική μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η λεγόμενη «υπόθεση υγιεινής» (δηλαδή ότι τα αποστειρωμένα περιβάλλοντα της πόλης γυρνάνε ‘μπούμεραγκ’ όσον αφορά την προστασία από τα μικρόβια) έχει ισχύ ακόμα και στο πεδίο των ψυχικών διαταραχών. Οι ερευνητές των Πανεπιστημίων Ούλμ & Κολοράντο (περιοδικό Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών ΗΠΑ-PNAS), διαπίστωσαν ότι τα «παιδιά της πόλης» χωρίς καμιά επαφή με ζώα είχαν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα στρες και φλεγμονής στον οργανισμό τους, σε σχέση με τα «παιδιά της φάρμας». Οι άνθρωποι με φλεγμονώδη αντίδραση στο σώμα τους είναι πιθανότερο να εμφανίσουν κατάθλιψη ή μετατραυματική αγχώδη διαταραχή…
Σύμφωνα μάλιστα με την κτηνοτρόφο Μάγδα Κοντογιάννη, γραμματέα του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής, η αυτοκαταστροφική απομάκρυνση των στάβλων από την κάποτε ισόρροπη περιαστική Αττική, θα επιτείνει την εμφάνιση ψυχικών ασθενειών στους σύγχρονους «Hommo Atticus» …
* Ο Δημήτρης Μιχαηλίδης είναι αγροτικός δημοσιογράφος. Είναι εκδότης του ηλεκτρονικού newsletter ΑγροΝέα και αρθρογράφος στο Skywalker, στις εφημερίδες Στέντορας, Agrenda και Αγροτική Εκφραση. Το 2019 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Στέντορας το βιβλίο του «Σκέψεις για την Αγροτική Ανάπτυξη».