SUDAPS II : Η νέα εικόνα της κτηνοτροφίας

Το SUDAPS II (Support for Dairy Production in RIS Region) αποτελεί μια πρωτοβουλία στο πλαίσιο του πανευρωπαϊκού δικτύου EIT Food, και στόχος της Συνάντησης Εργασίας (τέλη 2021) ήταν να συζητηθούν σημαντικά θέματα για τους κτηνοτρόφους γαλακτοπαραγωγούς και τους μεταποιητές γάλακτος, όπως η ευζωία του ζωικού κεφαλαίου, η αποτίμηση της βιωσιμότητας των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, οι σύγχρονες πρακτικές άμελξης και τα προβλήματα που προκύπτουν (μαστίτιδα), ο έλεγχος και η βελτίωση της ποιότητας και ασφάλειας του νωπού γάλακτος, ενώ στις εργασίες συμμετείχε και το ΥπΑΑΤ ενημερώνοντας τους συμμετέχοντες για τις δράσεις του.

 

Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζουμε  την παρέμβαση που πραγματοποίησε στην Συνάντηση Εργασίας του έργου SUDAPS II, ο Ηλίας Γιάννενας, επίκουρος καθηγητής Κτηνιατρικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, παρουσίασε εισήγηση με θέμα «Ορθολογική διατροφή αιγών‐ προβατίνων για βέλτιστες αποδόσεις».

Ο Ηλ. Γιάννενας ξεκίνησε παρουσιάζοντας στοιχεία από την ελληνική κτηνοτροφική παραγωγή. Η Ελλάδα διαθέτει το 10% των προβάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το 50% των αιγών γαλακτοπαραγωγής στην Ε.Ε. και καλύπτει περίπου το 30% της συνολικής παραγωγής αιγοπρόβειου γάλακτος στην Ε.Ε.. Η χώρα μας παράγει πάνω από 600.000 τόνους πρόβειου γάλακτος, το οποίο κατά βάση (90%) τυροκομείται, ενώ, όπως τόνισε ο καθηγητής, είναι εντυπωσιακό ότι άλλες χώρες με το ένα τέταρτο των δικών μας αιγών έχουν περισσότερη παραγωγή γίδινου γάλακτος.

 

Ο Ηλ. Γιάννενας τόνισε ότι η διατροφή των ζώων είναι σημαντικός παράγοντας, ο οποίος επηρεάζει το σωματικό βάρος των ζώων και την ανασύσταση των σωματικών αποθεμάτων τους, το σωματικό βάρος των νεογέννητων αρνιών και κατσικιών και τη βιωσιμότητά τους, την ανάπτυξη του μαστικού αδένα (που επιδρά σε όλη τη μετέπειτα περίοδο της γαλακτοπαραγωγής) και το ανοσοποιητικό σύστημα των ζώων. «Η διατροφή στην γαλακτική περίοδο διασφαλίζει την ποσότητα του παραγόμενου γάλακτος αλλά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του» είπε ο καθηγητής του ΑΠΘ.

Αναφέρθηκε σε παθολογικές καταστάσεις που μπορεί να σχετίζονται με αστοχίες στην διατροφή κατά την ξηρά περίοδο, όπως ειδικά η περίπτωση της τοξιναιμίας εγκυμοσύνης στην οποία ενδεχομένως η τροφή σε ποσότητα και σε ενέργεια δεν επαρκεί για τις ανάγκες της προβατίνας, και ζήτησε από τους κτηνοτρόφους να σχεδιάζουν με τη λογική ότι ταΐζουν ομάδες ζώων και όχι ατομικά κάθε μια προβατίνα, καλώντας τους να ταΐζουν τα ζώα τους με βάση τον μέσο όρο της ομάδας (σε σωματικό βάρος, ύψος παραγωγής, πολυδυμία κ.ά.).

Ζωοτροφές: Δύσκολη εξίσωση

Τα παραγωγικά ζώα χρειάζονται την ενέργεια την οποία κατά βάση παίρνουν από το άμυλο και τα σάκχαρα, τους υδατάνθρακες, τις κυτταρίνες που βοηθούν στην λειτουργία του πεπτικού συστήματος, τις πρωτεΐνες που χρειάζονται, τα ανόργανα στοιχεία (μακροστοιχεία Ca, P, Na, CI, Mg και ιχνοστοιχεία Se, I, Mn, Co, Fe) και τις βιταμίνες (A,D, E, K, B) κ.ά. «Στόχος είναι να επιτευχθεί πολύ καλή σχέση λίπους και πρωτεΐνης στο γάλα, ώστε το προϊόν που θα φτάσει στην τυροκόμιση να μπορεί να μεταποιηθεί σωστά» εξήγησε ο Ηλ. Γιάννενας.

Τα παραγωγικά ζώα μπορούν να καταναλώσουν τροφή ίση με το 3-5% του σωματικού τους βάρους, γι’ αυτό και δίνεται μεγάλη σημασία στις χονδροειδείς ζωοτροφές από τις οποίες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η λιποπερικτικότητα του γάλακτος. Ζώα χαμηλής παραγωγικότητας, ενδεχομένως, να καλύπτονται μόνο με χονδροειδείς ζωοτροφές και βόσκηση, αλλά όταν αναφερόμαστε σε ζώα εντατικής παραγωγής, εκεί, πρέπει να υπάρχει συνδυασμός αποτελούμενος από χονδροειδείς ζωοτροφές και συμπυκνωμένες.

Όσον αφορά τις συμπυκνωμένες ζωοτροφές, η διατροφή των ζώων χρειάζεται ποιοτικές πρώτες ύλες για υψηλή γαλακτοπαραγωγή. Οι δημητριακοί καρποί (καλαμπόκι, κριθάρι, σιτάρι) δίνουν την ενέργεια, ενώ οι πρωτεϊνούχες ζωοτροφές καλύπτουν την ανάγκη σε πρωτεΐνες και κυτταρίνες. Υπάρχουν, επίσης, ισορροπιστές για την εξισορρόπηση του σιτηρέσιου αλλά και μείγματα και χονδροειδείς ζωοτροφές είτε σε αποξηραμένη μορφή είτε σε ενσιρώματα.

 

Ποιότητα γάλακτος

Ο Ηλίας Γιάννενας αναφέρθηκε στους παράγοντες που επηρεάζουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του γάλακτος, όπως οι γενετικοί παράγοντες, η μορφολογία του μαστού, η διατροφή κ.ά. Ειδικά για τους γενετικούς παράγοντες, ανάφερε ότι η λιποπεριεκτικότητα έχει συντελεστή κληρονομικότητας μέχρι 60% και καθορίζεται από το είδος, τη φυλή και την ατομικότητα του ζώου. Πράγματι, έρευνες έχουν δείξει ότι ξενικές φυλές έχουν χαμηλότερα ποσοστά λίπους από τις εγχώριες. «Οι γίδες στην Ελλάδα δίνουν γάλα πολύ πλούσιο σε λίπος, χαρακτηρίζονται ως ‘μικρές προβατίνες’ από τη γαλακτοβιομηχανία» ανέφερε σχετικά ο καθηγητής, δίνοντας το παράδειγμα ντόπιων φυλών (λιποπεριεκτικότητα 5-5,5%), έναντι των αιγών της φυλής Δαμασκού (4-4,2%). Τόνισε, όμως, ότι η λιποπεριεκτικότητα είναι αντιστρόφως ανάλογη της γαλακτοπαραγωγής -έτσι, έχουμε υψηλή λιποπεριεκτικότητα αμέσως μετά τη γέννα, μειώνεται σταδιακά όσο αυξάνεται η γαλακτοπαραγωγή στο μέγιστο και ακολούθως αυξάνεται σταδιακά ενόσω μειώνεται η γαλακτοπαραγωγή.

 

Λίπος γάλατος & πρωτεΐνες

Ο επίκουρος καθηγητής του ΑΠΘ αναφέρθηκε διεξοδικά στο λίπος του γάλακτος και τις πρωτεΐνες, καθώς θεωρεί πως είναι δύο σημαντικά χαρακτηριστικά του. Όπως τόνισε, τα περισσότερα λιπίδια στο γάλα προέρχονται από την τροφή και το 40-45% συντίθενται στον μαστό. Παρουσίασε τους λόγους που οδηγούν στην πτώση του λίπους στο γάλα και μεταξύ αυτών είναι η διατροφή του ζώου με χαμηλές κυτταρίνες (<16%), το αυξημένο άμυλο (π.χ. υπερβολικό καλαμπόκι), η αυξημένη ποσότητα σε έλαια, η υπερβολική περιεκτικότητα λίπους στην τροφή, η διατροφή με πρωτεΐνες υψηλής αποδομησιμότητας (διασπώνται πολύ εύκολα), οι πολύ λεπτοκομμένες χονδροειδείς ζωοτροφές, το ξεχωριστό τάισμα των ζώων σε χονδροειδείς και συμπυκνωμένες τροφές (με αποτέλεσμα κάποιες να μην καταναλώνονται σωστά) και, τέλος, οι μη ευνοϊκές συνθήκες στην μεγάλη κοιλία του ζώου.

Για τις πρωτεΐνες, ο Ηλίας Γιάννενας τόνισε ότι περίπου το 95% των πρωτεϊνών συντίθενται στον μαστό, το 77-78% των πρωτεϊνών είναι καζεΐνη την οποία χρειάζεται η γαλακτοβιομηχανία. «Οι πρωτεΐνες του γάλακτος θα είναι πεσμένες αν δεν δίνουμε στα ζώα την απαραίτητα ενέργεια, αν υπάρχει έλλειμμα στις πρωτεΐνες, αν δώσουμε μεγάλη ποσότητα λιπών και, βέβαια, αν οι συνθήκες στην μεγάλη κοιλία δεν είναι ευνοϊκές» είπε χαρακτηριστικά στην εισήγησή του. Επίσης, η περίσσεια πρωτεϊνών και η περίσσεια διαλυτών και διασπώμενων πρωτεϊνών στην διατροφή των ζώων οδηγεί σε αυξημένη ουρία στο γάλα.

Ζήτησε από τους κτηνοτρόφους να προσέξουν το γεγονός ότι η ανεπάρκεια ή περίσσεια πρωτεΐνης στην διατροφή, οδηγεί σε μείωση της πρωτεΐνης στο γάλα, ακριβώς επειδή παρακάμπτεται η λειτουργία της μεγάλης κοιλίας. «Στόχος είναι η βελτιστοποίηση της πέψης στην μεγάλη κοιλία κι αυτό επιτυγχάνεται με την πλήρη αξιοποίηση των ζωοτροφών κι όχι με το να δίνουμε ένα ακριβό σιτηρέσιο. Διασφαλίζεται με επαρκείς ποσότητες χονδροειδών ζωοτροφών που διασφαλίζουν ότι δεν θα έχουμε πεπτικές διαταραχές στα ζώα που μπορεί να απολήξουν σε σοβαρά προβλήματα» είπε και επεσήμανε ότι στα ζώα υψηλών αποδόσεων, αυτή η ισορροπία μεταξύ υγείας του πεπτικού συστήματος, κάλυψης των διατροφικών αναγκών κι, ενδεχομένως, περιορισμού του όγκου των ζωοτροφών είναι στις μέρες μας πολύ λεπτή.

 

Γαλακτοπαραγωγή: Πολυπαραγοντική υπόθεση

Στην εισήγησή του, ο πανεπιστημιακός του ΑΠΘ εξέθεσε τους σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη γαλακτοπαραγωγή: περιβαλλοντικοί παράγοντες (θερμοκρασία) αλλά και διαχειριστικοί παράγοντες, όπως οι συνθήκες στον στάβλο, το αρμεκτικό σύστημα, η συχνότητα του αρμέγματος κ.ά.

«Επιμένουμε στο σωστό σιτηρέσιο» σχολίασε ο Ηλίας Γιάννενας, «επιμένουμε στην σημασία των κυτταρινών και τη σημασία των χονδροειδών ζωοτροφών γιατί έτσι θα μπορέσουμε να ενισχύσουμε την απορροφησιμότητα των θρεπτικών συστατικών στην μεγάλη κοιλία του ζώου, ενώ η κακή λειτουργία της μεγάλη κοιλίας μειώνει πάρα πολύ την απορροφησιμότητα. Το ποσοστό της ενέργειας, λοιπόν, δεν έχει να κάνει με την ποσότητα του σιτηρέσιου».