Συσκευασία: Έρχονται ριζικές αλλαγές στην ΕΕ

Κατανοούμε ότι η συσκευασία των καταναλωτικών προϊόντων πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες παγκόσμιες ανάγκες για την προστασία του περιβάλλοντος και τη μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων. Μένει να το πετύχουμε.

Ρεπορτάζ & συνεντεύξεις: Γιάννης Μουρατίδης.

 

Η εικόνα των απορριμμάτων που γεμίζουν θάλασσες, νόμιμες και παράνομες χωματερές, ακόμα και το διάστημα, είναι το αναμενόμενο αποτέλεσμα μιας πορείας που ξεκίνησε πριν από μερικές δεκαετίες με την υπερκατανάλωση των διαθέσιμων πόρων του πλανήτη. Όλα μας τα απορρίμματα ήταν κάποτε πρώτες ύλες που τις μεταποιήσαμε. Το μόνο βέβαιο είναι ότι τα απορρίμματα αυτά δεν θα ξαναγίνουν ποτέ πρώτες ύλες στην ίδια ποσότητα με την αρχική. Για αυτό φροντίζει ο απαράβατος μέχρι τώρα δεύτερος Νόμος της Θερμοδυναμικής.

Οπότε, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι αφενός να αλλάξουμε νοοτροπία και αφετέρου με τη βοήθεια της νοημοσύνης που θεωρητικά τουλάχιστον έχουμε ως είδος, να εφεύρουμε τρόπους, ώστε περιορίσουμε τη μετατροπή πρώτων υλών σε απορρίμματα. Η αλλαγή όμως πρέπει να γίνει με τρόπο που δε θα βλάψει τη λειτουργία των εταιρειών παραγωγής συσκευασιών και διαχείρισης απορριμμάτων συσκευασίας, οι οποίες αποτελούν ένα σημαντικό τομέα της βιομηχανίας της ΕΕ, με συνολικό κύκλο εργασιών 370 δισ. ευρώ.

Στην Ελλάδα, τα μεγέθη είναι ένα μικρό κλάσμα του παραπάνω ποσού, καθώς σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων παραγωγής πλαστικού διαμορφώθηκε κοντά στα 950 εκατ. ευρώ το 2020 και επιπλέον, την ίδια χρονιά, έγιναν πωλήσεις περίπου 65 εκατ. ευρώ εισαγόμενου πλαστικού. Όσον αφορά τη χάρτινη συσκευασία ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων του κλάδου ήταν λίγο κάτω από τα 185 εκατ. ευρώ το 2018.

 

Ο νέος κανονισμός προ των πυλών

Τον Νοέμβριο του 2019, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θεώρησε ότι το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής ανάγεται στο επίπεδο αυτών που απαιτούν επείγουσα λύση κι έτσι ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαμορφώσει όλες τις προτάσεις της με βάση το στόχο της μέγιστης αύξησης της θερμοκρασίας όχι πάνω από 1,5 βαθμούς Κελσίου. Έτσι γεννήθηκε το European Green Deal με τελικό στόχο, η ΕΕ να έχει μηδενική επίδραση στη μεταβολή του κλίματος μέχρι το 2050.Σε αυτό το ευρύ πλαίσιο αλλαγών περιλαμβάνεται η αξιοποίηση της κυκλικής οικονομίας και κατ΄ επέκταση η παραγωγή συσκευασιών.

Με βάση τα δημοσιευμένα μεγέθη, κάθε Ευρωπαίος πολίτης απορρίπτει ετησίως 180 κιλά συσκευασιών. Οι συσκευασίες είναι ένα από τα κύρια προϊόντα που χρησιμοποιούν ‘παρθένες’ πρώτες ύλες, με ποσοστά 40% για τα πλαστικά και 50% για το χαρτί. Επομένως, οι νέοι κανόνες αποσκοπούν στην ανάσχεση περαιτέρω αύξησης παραγωγής συσκευασιών από ‘παρθένες’ πρώτες ύλες και τη μείωση της χρήσης συσκευασιών από τον πληθυσμό.

Η ισχύουσα οδηγία για τις συσκευασίες, η οποία θεσπίστηκε το 1994, σε καμία περίπτωση δεν καλύπτει τις νέες απαιτήσεις, δεδομένου ότι απέτυχε να εκπληρώσει ακόμα και τους χαμηλότερους στόχους που είχαν τεθεί τότε. Επομένως, έχει ξεκινήσει η συζήτηση για έναν νέο Κανονισμό και όχι Οδηγία. Η πρόταση σχηματοποιήθηκε και παραδόθηκε σε διαβούλευση τον Νοέμβριο του 2023 και είναι πιθανό ότι ο Κανονισμός θα ψηφιστεί πριν τις ερχόμενες εκλογές από το Ευρωκοινοβούλιο.

«Η ΕΕ μετακινείται πλέον σε πολλά πεδία από τη φιλοσοφία των Οδηγιών στους Κανονισμούς. Και αυτό συμβαίνει γιατί οι Οδηγίες πολλές φορές παραφράζονταν από τα κράτη μέλη και έτσι δεν υπήρχε μια ενιαία πολιτική», μας λέει ο Δημήτρης Μαντής, πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Παραγωγής Υλικών & Συσκευασίας (ΣΥΒΙΠΥΣ). Επομένως, θα ισχύσουν οριζόντια μέτρα για όλες τις χώρες, τα οποία όσον αφορά το ρυθμιστικό πλαίσιο για τη συσκευασία με τον τίτλο Proposal Packaging and Packaging Waste (PPWR), φέρνουν σημαντικές αλλαγές.

Πέντε κατηγορίες ανακυκλώσιμων υλικών

Παρόλο που τα ποσοστά ανακύκλωσης έχουν αυξηθεί στην ΕΕ, ο όγκος των παραγόμενων απορριμμάτων αυξάνεται ταχύτερα από την ανακύκλωση, με αύξηση άνω του 20% κατά τα τελευταία 10 έτη, ιδίως όσον αφορά τα παραγόμενα απορρίμματα από συσκευασίες μίας χρήσης. Χωρίς τη θέσπιση περαιτέρω μέτρων, ο όγκος των παραγόμενων πλαστικών αποβλήτων αναμένεται να αυξηθεί κατά 46% έως το 2030 και κατά 61% έως το 2040 σε σύγκριση με το 2018.

Για αυτό το λόγο, το σχέδιο του Κανονισμού προτείνει την κατηγοριοποίηση των συσκευασιών ανάλογα με την ευκολία ανακύκλωσής τους. Για το σύνολο των συσκευασιών αναμένεται να υπάρξουν πέντε κατηγορίες, από A έως Ε και ανάλογα με την κατηγορία που ανήκει κάθε υλικό, θα επιβαρύνεται με την ανάλογη τιμολόγηση στα εθνικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης. Όσον αφορά τις συσκευασίες που θα υπάγονται στην κατηγορία E, η πρόταση προβλέπει την απαγόρευση κυκλοφορίας τους στις χώρες της ΕΕ, γεγονός που επηρεάζει και τις επιχειρήσεις που εξάγουν προϊόντα προς την Ευρώπη.

Προσωρινά, δεν είναι ξεκάθαρο ποια υλικά θα υπαχθούν στην κατηγορία E, κάτι το οποίο είναι ρίσκο για τη βιομηχανία. Ωστόσο, όπως μας λέει ο Δημήτρης Μαντής «Το θετικό είναι ότι έχουμε εταιρείες μέλη στο ευρύτερο πλαίσιο της EUROPEN, οι οποίες έχουν κάνει ήδη βήματα πριν τη θέσπιση του Κανονισμού και μοιράζονται την τεχνογνωσία που έχουν αποκτήσει σχετικά με τα ανακυκλώσιμα υλικά».

 

Οι εταιρείες ετοιμάζονται

Η Tetra Pak, η οποία έχει γίνει σχεδόν συνώνυμο με το σύνολο των χάρτινων συσκευασιών υγρών τροφίμων, λόγω του μεριδίου που κατέχει στην αγορά, παρέχει συνεχώς νέες βιώσιμες λύσεις εδώ και περισσότερα από 40 χρόνια που βρίσκεται στην ελληνική αγορά, με ορόσημο το 1969, όποτε και δημιούργησε την πρώτη συσκευασία ασηπτικής τεχνολογίας.

Έκτοτε, η τεχνολογία εξελίσσεται διαρκώς και σήμερα το χαρτί αποτελεί περίπου το 70% του υλικού συσκευασίας και το πλαστικό έχει αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από πλαστικό φυτικής προέλευσης. Όπως μας λέει ο Βασίλης Τσανός, «Τα μη αποσπώμενα καπάκια, τα οποία θα είναι υποχρεωτικά στην ΕΕ από 1 Ιουλίου 2024, εμείς τα χρησιμοποιούμε ήδη, βελτιώνοντας έτσι την ανακυκλωσιμότητα των συσκευασιών μας».

Ο ίδιος συμπληρώνει «Ο επόμενος στόχος της εταιρείας είναι η δημιουργία μιας ακόμα πιο βιώσιμης συσκευασίας, που θα είναι αποκλειστικά κατασκευασμένη από ανανεώσιμα ή ανακυκλωμένα υλικά, πλήρως ανακυκλώσιμη και ουδέτερη από άνθρακα, στην οποία μεταξύ άλλων θα είναι μειωμένο και το ποσοστό αλουμινίου».  Στο πλαίσιο αυτό, η Tetra Pak επενδύει ποσό ύψους περίπου 1οο εκατ. ευρώ στα επόμενα 5-10 χρόνια για την περαιτέρω ενίσχυση της περιβαλλοντικής επίδοσης του συνολικού χαρτοφυλακίου της.

Ένα δεύτερο παράδειγμα είναι η ελληνική εταιρεία TFT, η οποία έχει παρουσία στις εφαρμογές τεχνολογίας στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, από το 1963. Στη συζήτηση μας με τον Βασίλη Παναγιωτόπουλο, διευθύνοντα σύμβουλο της TFT, με αφορμή τον αναμενόμενο κανονισμό της ΕΕ και τις αλλαγές που θα επιφέρει στα υλικά και στις διαδικασίες στην αγορά συσκευασίας, μας λέει, «Η εταιρεία μας πρωτοπορεί στον κλάδο της συσκευασίας και της επισυσκευασίας, προσφέροντας ανέκαθεν ποιοτικά και καινοτόμα υλικά, τα οποία εναρμονίζονται πλήρως και με τις προσταγές του κανονισμού SUP και του Ευρωπαϊκού Κανονισμού, που αναμένονται να εφαρμοστούν σύντομα. Από το 1963, όπου φέραμε πρώτοι τη χάρτινη συσκευασία στο γάλα μέχρι το πιο πρόσφατο 2021, όπου παρουσιάσαμε στην Ελληνική αγορά την πρώτη χάρτινη συσκευασία μεταλλικού νερού με ανακυκλώσιμο χαρτοκυτίο και καπάκι, επιδιώκουμε πάντα να επιλέγουμε προμηθευτές και να χρησιμοποιούμε υλικά από πρώτες ύλες που προέρχονται από –  όσο το δυνατόν – λιγότερα παράγωγα πετρελαίου, αλλά και να επιδιώκουμε να μειώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τη χρήση πλαστικού στην καθημερινότητα του καταναλωτή. Χαρακτηριστικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πως ένα χαρτοκυτίο γάλακτος, περιέχει 84% λιγότερο πλαστικό από ένα μπουκάλι ΡΕΤ, οπότε γίνεται άμεσα αντιληπτό το όφελος προς το περιβάλλον και τον πλανήτη μας. Ακόμα και στο στάδιο της επισυσκευασίας, εμείς προωθούμε τις λύσεις συστημάτων wrap-around με χαρτοκιβώτιο, μειώνοντας περαιτέρω τη χρήση πλαστικών που χρησιμοποιούνται στα  μηχανήματα shrink και cratepackers».

---

Είναι πιθανό ότι ο νέος Κανονισμός για τις συσκευασίες θα ψηφιστεί πριν τις ερχόμενες εκλογές από το Ευρωκοινοβούλιο.

---

Στην ερώτησή μας σχετικά με τις αλλαγές που θα φέρει ο κανονισμός σε υλικά συσκευασίας και μηχανές, μας εξηγεί ότι υπάρχουν ήδη εταιρείες, οι οποίες έχουν κάνει σημαντικές επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη και επομένως έχουν υλικά που είναι βέβαιο ότι θα πληρούν τις απαιτήσεις του νέου κανονισμού. «Εδώ και δεκαετίες η ELOPAK, εφευρέτης της χάρτινης συσκευασίας τροφίμων ‘Pure-Pak’είναι στρατηγικός συνεργάτης μας. Με έδρα τη Νορβηγία και με πιστοποίηση carbon – neutral, επίσης χρησιμοποιεί  100% ανανεώσιμες πηγές ενέργειες.  Η ELOPAK διαθέτει πλέον προϊόντα ‘bio-circular’, προβαίνοντας στη σταδιακή αντικατάσταση όλων των ορυκτών πλαστικών με talloil ή vegetable-basedwaste».

Από τη συζήτησή μας προέκυψε επίσης ότι η TFT βρίσκεται ήδη σε συζητήσεις με ελληνικές βιομηχανίες, οι οποίες έχουν ενδιαφερθεί για τα νέα υλικά  συσκευασίας, και σχεδιάζουν επενδύσεις σε νέο εξοπλισμό.

Η κατηγοριοποίηση των ανακυκλώσιμων υλικών συνοδεύεται και από αλλαγές στην ποσόστωση ανακυκλωμένων υλικών στη συσκευασία. Μέχρι τώρα αυτή είναι μια τάση που έχουμε δει κυρίως στο πλαστικό τύπου PET, σύμφωνα όμως με τον Δημήτρη Μαντή, «O νέος Κανονισμός προβλέπει οριζόντια εφαρμογή παρόμοιων αλλαγών σε ποσοστώσεις». Είναι δεδομένο ότι τα νέα υλικά θα συνοδεύονται από νέα Ευρωπαϊκά πρότυπα ΕΝ, τα οποία θα έχουν σχέση με τα χαρακτηριστικά τους, τόσο όσον αφορά τις αντοχές στη χρήση, όσο και όσον αφορά την καταλληλότητά τους για τρόφιμα, σε όσα θα προορίζονται για αυτό το σκοπό.

Οι αλλαγές των υλικών που θα ενσωματωθούν στην αγορά, στην καλύτερη περίπτωση θα απαιτούν αλλαγές και στις μηχανές διαχείρισής τους, όπως έχει άλλωστε ήδη συμβεί με την εφαρμογή της Οδηγίας για το μη αποσπώμενο καπάκι. Είναι όμως βέβαιο ότι σε αρκετές περιπτώσεις θα χρειαστεί σχεδιασμός νέων μηχανών και άρα επενδύσεις από τη βιομηχανία για την αγορά τους.

 

Ελάχιστος δυνατός όγκος ανά προϊόν

Η δεύτερη σημαντική αλλαγή που προτείνει ο Κανονισμός, είναι ο σχεδιασμός των συσκευασιών να έχει στόχο τον ελάχιστο δυνατό όγκο ανάλογα με το προϊόν που θα περικλείουν. Για παράδειγμα ένα πολυτελές προϊόν δεν θα είναι δυνατό να συσκευάζεται σε ένα μεγάλο κουτί για να έχει περισσότερη ‘αξία’ και μια εταιρεία δεν θα μπορεί να στέλνει το προϊόν που έχει αγοράσει ένας πελάτης από το ψηφιακό της κατάστημα σε ένα κουτί που θα έχει πολύ ‘ελεύθερο’ όγκο.

Στα γαλακτοκομικά προϊόντα, στα οποία εστιάζει κυρίως το άρθρο, οι αλλαγές δεν αναμένεται να είναι μεγάλες, καθώς ήδη οι περισσότερες συσκευασίες φαίνεται να πληρούν αυτήν την προϋπόθεση, ακόμα και στην περίπτωση που αναφερόμαστε σε συσκευασίες που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά των προϊόντων από  τον παραγωγό στο ράφι.Ωστόσο, πριν την τελική διαμόρφωση του Κανονισμού δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τις αλλαγές σε αυτόν τον τομέα.

Νομοθεσίες: Αξίζουν όταν εφαρμόζονται

Η διαχείριση του post industrial waste, δηλαδή των απορριμμάτων που προκύπτουν από τη βιομηχανική παραγωγή, αλλά και των απορριμμάτων που προέρχονται από τους εμπόρους λιανικής, είναι ένα σχετικά εύκολο πρόβλημα στην επίλυσή του, σε σχέση με τη διαχείριση των απορριμμάτων που δημιουργεί ο καταναλωτής. Συνήθως οι δύο πρώτες κατηγορίες υλικών είναι υψηλής καθαρότητας και επομένως μπορούν να επεξεργαστούν για να επαναχρησιμοποιηθούν.

Όμως ο κύκλος της κυκλικής οικονομίας δεν μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς την επίλυση των προβλημάτων που δημιουργεί η διαχείριση των απορριμμάτων των καταναλωτών, όπως για παράδειγμα τα υλικά που συλλέγονται στους μπλε κάδους. Σε αυτό το στάδιο διαχείρισης, η χώρα μας βρίσκεται δεκαετίες πίσω σε σχέση με χώρες της δυτικής και βόρειας Ευρώπης, όπου η διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών ξεκινά από  την οικία του καταναλωτή. Σύμφωνα με την Επισκόπηση της Εφαρμογής της Περιβαλλοντικής Πολιτικής της ΕΕ 2022, ελάχιστη πρόοδος έχει σημειωθεί στην Ελλάδα όσον αφορά τη διαχείριση αποβλήτων, με το μεγαλύτερο ποσοστό αστικών αποβλήτων να απορρίπτεται ακόμα σε χώρους υγειονομικής ταφής και μόνο το 21% να ανακυκλώνεται.

Ακόμα όμως και αυτό το ποσοστό είναι υψηλότερο σε σχέση με τα υλικά που τελικά φτάνουν στην αγορά ανακυκλώσιμων, καθώς παρουσιάζονται προβλήματα τόσο στις διαδικασίες συλλογής όσο και διαλογής. Για παράδειγμα, οι συσκευασίες χαρτοκυτίων υγρών τροφίμων, οι οποίες σχεδόν στο σύνολο τους καταλήγουν στο εργοστάσιο ανακύκλωσης της LMECO, είναι σχεδόν 28% (το ποσοστό αυτό αφορά μόνο το brandTetraPak), της συνολικής ποσότητας αυτής της συσκευασίας που φτάνει στους καταναλωτές.

Οπότε, η βιομηχανία λαμβάνει τελικά πολύ μικρότερη ποσότητα ανακυκλωμένων πρώτων υλών σε σχέση με τη μέγιστη δυνατή και επιπλέον οι ανακυκλωμένες πρώτες ύλες, συχνά δεν έχουν την ποιότητα που απαιτείται για να επαναχρησιμοποιηθούν, χωρίς περαιτέρω επεξεργασία, ακόμα και με τα ισχύοντα πρότυπα.

Όλα τα παραπάνω μεταφράζονται σε μεγαλύτερες δαπάνες ενέργειας και, φυσικά, στην αύξηση του κόστους χρήσης του υλικού. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι μεγάλες απώλειες υλικών που έχουν αρχικά χρησιμοποιηθεί για τρόφιμα, τα οποία μετά τις διαδικασίες ανακύκλωσης δεν είναι πλέον κατάλληλα για την ίδια χρήση και χρησιμοποιούνται σε συσκευασίες μικρότερης οικονομικής αξίας (downcycling).

 

Το νομοθετικό πλαίσιο που υπάρχει, καλύπτει σε μεγάλο ποσοστό την αγορά, όμως, όπως μας λέει ο Δημήτρης Μαντής «Αυτό δεν είναι αρκετό γιατί η νομοθεσία θα πρέπει και να εφαρμόζεται». Η ελπίδα για να αλλάξει αυτή η κατάσταση αναδύεται, αφενός από την καλύτερη συνειδητοποίηση των πολιτών σε θέματα που έχουν σχέση με το περιβάλλον, αλλά και την επιθυμία εταιρειών να έχουν εξαγωγικό  χαρακτήρα.

Κάποιες από τις αλλαγές που φέρνει ο Κανονισμός, εφαρμόζονται ήδη σε χώρες, όπου η ευαισθησία για την προστασία του περιβάλλοντος έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι οι αγοραστές στις χώρες αυτές έχουν εξοικειωθεί με τις έννοιες της ανακύκλωσης, της κυκλικής οικονομίας και της επαναχρησιμοποίησης πολύ περισσότερο. Αν λοιπόν μια ελληνική εταιρεία θέλει να εξάγει προς αυτές τις χώρες, πρέπει να φροντίσει ώστε το προϊόν της να γίνει αποδεκτό όχι μόνο βάση του νομοθετικού πλαισίου, αλλά και των απαιτήσεων των αγοραστών.

«Πιστεύουμε ότι κάποιες ελληνικές εταιρείες  που έχουν ήδη έντονα εξαγωγικό χαρακτήρα, θα ηγηθούν των αλλαγών και θα ωθήσουν και τις υπόλοιπες να τις υιοθετήσουν»,  μας λέει ο πρόεδρος του ΣΥΒΙΠΥΣ.  Άλλωστε, σύμφωνα με την πρόταση που είναι σε διαβούλευση, υπάρχει ειδική μέριμνα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες φυσικό είναι να μην μπορούν να προχωρήσουν με γρήγορα βήματα σε επενδύσεις έντασης κεφαλαίου.

Θα παίρνει ο γαλατάς το άδειο μπουκάλι από την πόρτα;

Ο νέος Κανονισμός αναμένεται να αλλάξει σημαντικά τη σημερινή εικόνα του της μεταφοράς και της παράδοσης προϊόντων. Για παράδειγμα, ο πελάτης που σήμερα μπορεί να παραλάβει ένα burger σε συσκευασία μιας χρήσης, θα το παραλαμβάνει σε επαχρησιμοποιούμενη συσκευασία, την οποία θα πρέπει να επιστρέφει στο ίδιο ή διαφορετικό κατάστημα με την επόμενη παραγγελία.

Επίσης, σε κάποια προϊόντα, όπως για παράδειγμα τα όσπρια ή το ρύζι, είναι πιθανό να δούμε μια επιστροφή στο ‘χύμα’ προϊόν, το οποίο ο πελάτης θα συσκευάζει σε επαναχρησιμοποιούμενη συσκευασία στο κατάστημα.

Τι θα συμβεί, όμως με τα γαλακτοκομικά προϊόντα; Η λογική λέει ότι αλλαγές αναμένονται κυρίως σε συσκευασμένα τυροκομικά και ειδικά στις μικροσυσκευασίες. Επίσης, είναι πιθανό στον τομέα της HORECA, τα καταστήματα που τώρα σερβίρουν γαλακτοκομικά προϊόντα σε συσκευασίες σε dine-in πελάτες, όπως το παγωτό, το γιαούρτι ή το βούτυρο, να υποχρεωθούν να σερβίρουν σε ‘χύμα’ μορφή.