Κλιματική αλλαγή κι εκτροφή μηρυκαστικών

Εδώ και αρκετά έτη, η ζωική παραγωγή και ιδιαίτερα η εκτροφή των μηρυκαστικών, δέχεται συνεχείς επιθέσεις από διάφορες ακτιβιστικές ομάδες οι οποίες κατηγορούν την κτηνοτροφία ως περίπου τη μόνη υπεύθυνη για την κλιματική αλλαγή. Είναι όμως αυτό αληθινό;

Κείμενο: καθ. Γεώργιος Βαλεργάκης*

 

Οι ομάδες αυτές εκμεταλλεύονται τη γενικότερη άγνοια του πληθυσμού πάνω στα θέματα αυτά κι ενισχύονται τόσο από την απεριόριστη προβολή που τους παρέχουν τα εξίσου ελλιπώς πληροφορημένα ΜΜΕ όσο και από την ανάγκη των περισσότερων, αστών κυρίως, πολιτικών να ακολουθήσουν το τεχνητό ρεύμα που δημιουργείται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η κατηγορία

Η κύρια κατηγορία είναι ότι οι εκπομπές μεθανίου από την εκτροφή των μηρυκαστικών αποτελούν σημαντικό τμήμα του προβλήματος που δημιουργούν τα λεγόμενα «αέρια του θερμοκηπίου» (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο και οξείδιο του αζώτου).Η επιστημονικά εκτιμώμενη συμμετοχή της κτηνοτροφίας στο φαινόμενο είναι σε παγκόσμια κλίμακα 14-16%, όπως κάθε μέσος όρος όμως, το ποσοστό αυτό υποκρύπτει μεγάλες διαφορές μεταξύ διαφόρων περιοχών και χωρών της γης. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ όπου η παραγωγικότητα της κτηνοτροφικής παραγωγής είναι υψηλή, το ποσοστό αυτό εκτιμάται γύρω στο 4%, μόνο. Ταυτόχρονα, είναι πολύ υψηλό στις φτωχές και λιγότερο προοδευμένες ζωοτεχνικά χώρες.

Γενικά, ο κτηνοτροφικός κόσμος και οι συναφείς επιστημονικοί χώροι τηρούσαν για πολλά έτη μια αμήχανη στάση απέναντι στην ακτιβιστική επιχειρηματολογία. Αν και αυτό αλλάζει το τελευταίο διάστημα, η έλλειψη σχετικής εκπαίδευσης φέρνει σε αμυντική θέση τους περισσότερους γεωτεχνικούς, οι οποίοι αποφεύγουν να πάρουν θέση σε θέματα που δεν γνωρίζουν καλά. Είναι ανάγκη όχι μόνο να ενταθούν οι προσπάθειες ενημέρωσής τους αλλά και να υπάρξουν διαθέσιμα τεκμηριωμένα επιχειρήματα που θα αναδείξουν την πραγματική κατάσταση.

 

Μελέτη προσομοίωσης

Λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω ανάγκη και στα πλαίσια της ερευνητικής δραστηριότητας του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας του Τμήματος Κτηνιατρικής εκτιμήθηκαν σε μια μελέτη προσομοίωσης, οι διαχρονικές εκπομπές μεθανίου από τον κλάδο της γαλακτοπαραγωγού βοοτροφίας στη χώρα μας.

Ως έτη αναφοράς επιλέχθηκαν το 1985, το 2003 και το 2022, λόγω της παρόμοιας ετήσιας παραγωγής γάλατος: 650-660 χιλιάδες τόνοι. Ο αριθμός των εκτρεφόμενων αγελάδων αντλήθηκε από στοιχεία της EUROSTAT και του FAO: 219.000, 170.000 και 88.000, αντίστοιχα. Οι πληθυσμοί των μοσχίδων μελλοντικών γεννητόρων (από την ηλικία των 2 μηνών έως τον 1^ο τοκετό), υπολογίστηκαν για ρυθμούς αντικατάστασης 20%, 25%, 30% και ως ηλικία 1^ου τοκετού θεωρήθηκαν οι 30, 28 και 26 μήνες, στα τρία παραπάνω έτη, αντίστοιχα.

Οι εκπομπές μεθανίου, τόσο οι άμεσες (ερυγές) όσο και οι έμμεσες (απόβλητα) υπολογίστηκαν με τα μαθηματικά μοντέλα που συστήνονται στην πρόσφατη βιβλιογραφία (NASEM 2021).Για τον υπολογισμό απαιτούνται δεδομένα όπως η κατανάλωση ξηρής ουσίας, η συνολική πρόσληψη ενέργειας και η περιεκτικότητα των σιτηρεσίων σε ολικές αζωτούχες, ινώδεις και λιπαρές ουσίες, καθώς και σε ολικό και πεπτόNDF (Neutraldetergentfiber) και σε ημικυτταρίνες.

Συνεπώς, για όλες τις κατηγορίες των εκτρεφόμενων ζώων καταρτίστηκαν τυπικά σιτηρέσια, διαφορετικά για τα τρία έτη αναφοράς, με βάση τη μέση γαλακτοπαραγωγή των αγελάδων, το μέσο σωματικό βάρος τους και τη μέση ημερήσια αύξηση των μοσχίδων.  Τα αποτελέσματα, εκφρασμένα ως ποσοστό επί των εκπομπών του έτους 1985 φαίνονται στην Εικόνα 1.

 

Σύγχρονη αγελαδοτροφία

Το 2003, μικρές αλλαγές είχαν επέλθει. Ο εκσυγχρονισμός της ελληνικής γαλακτοπαραγωγού βοοτροφίας είχε αρχίσει αλλά βρισκόταν ακόμα στα πρώτα στάδια. Η μείωση του αριθμού των εκτρεφόμενων αγελάδων ήταν ακόμα μικρή και η μέση γαλακτοπαραγωγή δεν είχε αυξηθεί σημαντικά. Το 2022 όμως, η χώρα ήταν σε θέση να παράγει την ίδια ποσότητα γάλατος με 60% λιγότερες αγελάδες. Οι άμεσες εκπομπές μεθανίου, αν και υψηλότερες ανά ζώο, ήταν συνολικά 40% χαμηλότερες σε σχέση με το 1985. Οι έμμεσες εκτιμήθηκαν ακόμα χαμηλότερες (κατά 45%),όμως καθώς μεγάλο μέρος των αποβλήτων καταλήγει πλέον στις μονάδες παραγωγής βιοαερίου, η πραγματική μείωση είναι ακόμα μεγαλύτερη. Συνολικά, ανά κιλό παραγόμενου γάλατος, ήταν τρεις φορές χαμηλότερη το 2022 σε σχέση με το 1985.

Η αντίστροφη θεώρηση αυτού του αποτελέσματος υποδεικνύει ότι με τη σημερινή μορφή της αγελαδοτροφίας μας, θα μπορούσαμε να παράγουμε 1.000.000 τόνους αγελαδινού γάλατος, εκπέμποντας την ίδια ποσότητα μεθανίου με το 1985, χωρίς δηλαδή να έχουμε αυξήσει καθόλου την επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Οποιαδήποτε σκέψη δηλαδή περιορισμού της γαλακτοπαραγωγού αγελαδοτροφίας μας στηριζόμενη σε κάποιο σχετικό πρόσχημα είναι απλά αυτοκτονική.

Παρόμοια αποτελέσματα έχουν βρεθεί και σε πολλές άλλες χώρες. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό συνέβη, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, μόνο από την αύξηση της παραγωγικότητας των εκτροφών και όχι από στοχευμένες ενέργειες για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου. Καθώς η παραγωγικότητα των εκτροφών αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο στο μέλλον και ταυτόχρονα θα αρχίζουν να εφαρμόζονται, οι διατροφικές κυρίως, μέθοδοι περιορισμού των εκπομπών μεθανίου, είναι φανερό ότι η γαλακτοπαραγωγός βοοτροφία δεν αποτελεί το πρόβλημα αλλά μέρος της λύσης του.

 

Όχι στη μείωση της κτηνοτροφίας

Συνεπώς, είναι παράλογο να υποστηρίζεται ότι ένας κλάδος είναι υπεύθυνος για το φαινόμενο του θερμοκηπίου όταν αυτός μειώνει τις εκπομπές του ενώ εκείνες, από όλες τις άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες, συνολικά αυξάνονται! Εξίσου παράλογη είναι και η συζήτηση σε επίπεδο ΕΕ για μείωση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας: Για οποιοδήποτε λόγο και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, τα ζώα που πρέπει να απομακρυνθούν είναι τα λιγότερο παραγωγικά και όχι τα πλέον αποδοτικά!

Οι θετικές αυτές εξελίξεις στον τομέα της παραγωγικότητας και στη μείωση των εκπομπών μεθανίου προέκυψαν από τις μεγάλες επενδύσεις και τη σκληρή δουλειά των αγελαδοτρόφων, των οποίων ο ρόλος δεν πρέπει με κανένα τρόπο να παραγνωρίζεται. Σημαντική συμβολή είχαν βέβαια και οι επιστημονικοί σύμβουλοί τους, που θα συνεχίσουν να παρέχουν την αρωγή τους.

Είναι βέβαιο ότι υπάρχει ακόμα μεγάλη προσπάθεια μπροστά μας. Σήμερα όμως, η κτηνοτροφία μπορεί να προσφέρει στην ανθρωπότητα περισσότερα και καλύτερης ποιότητας τρόφιμα, χωρίς να επιβαρύνει το περιβάλλον, με την προϋπόθεση να αξιοποιεί αποτελεσματικά τους φυσικούς πόρους που χρησιμοποιεί.

Γεώργιος Βαλεργάκης

Ο Γεώργιος Βαλεργάκης, DVM, PhD, είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Εργαστήριο Ζωοτεχνίας του Τμήματος Κτηνιατρικής ΑΠΘ. Το ερευνητικό του έργο περιλαμβάνει τη μελέτη: α) Των συστημάτων εκτροφής των μηρυκαστικών καθώς και της οικονομικότητας των συστημάτων αυτών,  β) Των αλληλεπιδράσεων των συστημάτων εκτροφής και των νοσημάτων των μηρυκαστικών και γ) Της επίδρασης του γενότυπου στην παραγωγικότητα και στην υγεία των μηρυκαστικών. Το δημοσιευμένο έργο  του περιλαμβάνει περισσότερες από 50 ερευνητικές εργασίες σε έγκριτα διεθνή και ελληνικά περιοδικά και περισσότερες από 200 ανακοινώσεις σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια.