Χριστίνα Λίγδα: «Χρειάζεται Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τους ζωικούς γενετικούς πόρους»
Συζητάμε με την Διευθύντρια Ερευνών στο Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών
Η Χριστίνα Λίγδα, Διευθύντρια Ερευνών στο Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών, γεωπόνος με αντικείμενο τη γενετική βελτίωση των αγροτικών ζώων, ασχολείται με ζητήματα της κτηνοτροφίας εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες και η άποψή της ασφαλώς έχει ειδικό βάρος.
Συνέντευξη: Θανάσης Αντωνίου
Το Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών, το υπάγεται στον ΕΛΓΟ- Δήμητρα είναι ο φορέας εκείνος ο οποίος ασχολείται με το μείζον ζήτημα των γενετικών πόρων και η Χριστίνα Λίγδα είναι ορισμένη ως Εστιακό Σημείο για τους Ζωικούς Γενετικούς Πόρους. Με αυτή την ιδιότητα αλλά και με την εμπειρία της στον κτηνοτροφικό κλάδο, είναι το κατάλληλο πρόσωπο για να μας απαντήσει σε ερωτήματα που αφορούν το παρόν και το μέλλον αυτής της παραγωγικής δραστηριότητας, ύστερα μάλιστα και από τις καταστροφικές πυρκαγιές στη Ρόδο και τον Έβρο και τις πλημμύρες στην Θεσσαλία.
Dairy News | Με τι ασχολείστε αυτό το διάστημα κυρία Λίγδα;
Χριστίνα Λίγδα | Το αντικείμενό μου είναι τα θέματα της διαχείρισης, διατήρησης και της αξιοποίησης των γενετικών πόρων. Δηλαδή, η γενετική βελτίωση των τοπικών φυλών, η παραγωγική αξιοποίηση τους και η διατήρηση των φυλών που απειλούνται. Στον ΕΛΓΟ-Δήμητρα τα ερευνητικά ενδιαφέροντά μας περιλαμβάνουν την παρακολούθηση της εξέλιξης των φυλών και των παραγωγικών συστημάτων στην Ελλάδα. Οι φυλές συνδέονται με τα συστήματα στα οποία εκτρέφονται και το περιβάλλον, γενικότερα. Στόχος πολλών από τα ερευνητικά προγράμματά μας είναι η ανάδειξη των τοπικών φυλών, της σημασίας τους και η τεκμηρίωση ότι οι φυλές αυτές μπορούν να βελτιωθούν και να παράξουν ικανοποιητικό εισόδημα για τον κτηνοτρόφο.
Πως βλέπετε την κατάσταση της έρευνας στον τομέα της κτηνοτροφίας;
Υπάρχουν πολλά προγράμματα και ερευνητικές πρωτοβουλίες, κυρίως με χρηματοδότηση από την ΕΕ (Horizon 2020), όπως επίσης από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας, δράσεις στο πλαίσιο του ΠΑΑ κλπ. Απουσιάζει όμως, κατά τη γνώμη μου, ένας μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και στρατηγική για τις κατευθύνσεις της έρευνας. Κατά συνέπεια, οι ερευνητές στοχεύουμε στις προτεραιότητες των προσκλήσεων των φορέων χρηματοδότησης, χωρίς πάντα αυτές οι προτεραιότητες να συμπίπτουν με τις ανάγκες των κτηνοτρόφων της χώρας.
Πέρα από τα ερευνητικά έργα, αν μιλήσουμε για τις δράσεις για τους γενετικούς πόρους, βλέπουμε ότι υλοποιούνται δράσεις τόσο για τις απειλούμενες φυλές, όσο και για τη στήριξη των συνεταιρισμών με θετικά αποτελέσματα. Όμως, μπορούν να γίνουν πολύ περισσότερα και ο ΕΛΓΟ -Δήμητρα θα μπορούσε να έχει ρόλο σε ένα εθνικό σχέδιο δράσης. Ένα σημαντικό βήμα και στο πλαίσιο των διεθνών συμβάσεων (όπως το Παγκόσμιο Σχέδιο Δράσης του FAO), στο οποίο θα έπρεπε να έχουμε προχωρήσει ως χώρα, είναι η θεσμοθέτηση της Τράπεζας Ζωικού Γενετικού Υλικού. Το 2022, η Ομάδα για την Κτηνοτροφία που συστάθηκε από το Υπουργείο, είχε συντάξει και υποβάλει στο ΥπΑΑΤ σχετική εισήγηση, αλλά το θέμα έμεινε εκεί…
Είναι τόσο σημαντική η γενετική βελτίωση;
Είναι πολύ σημαντική. Είναι δουλειά που απαιτεί μακροχρόνια προσπάθεια. Η γενετική βελτίωση, αν συνδυαστεί με τη σωστή διαχείριση της μονάδας και τη σωστή διατροφή των ζώων, δίνει μόνιμα και προστιθέμενα αποτελέσματα στον κτηνοτρόφο. Ειδικότερα για τις τοπικές φυλές, η τεχνητή σπερματέγχυση δεν έχει αξιοποιηθεί σε σύνδεση με τα προγράμματα γενετικής βελτίωσης στο βαθμό που θα έπρεπε. Καταγραφή αποδόσεων, επιλογή και έλεγχος των ζώων – σπερματοδοτών, παρακολούθηση των αποτελεσμάτων, απογονικός έλεγχος κ.ά. Αυτό είναι ένα σύστημα που θέλει σχεδιασμό ανά φυλή, πρόκειται για συλλογική προσπάθεια.
Τι έχει γίνει μέχρι σήμερα στον τομέα αυτό;
Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τις αρχές του 1980, ξεκίνησαν προγράμματα ελέγχου των αποδόσεων για τις τοπικές φυλές προβάτων. Σχεδιάστηκαν πυρήνες ζώων αναπαραγωγής στους Σταθμούς Γεωργικής Έρευνας (αρχικά στο Υπουργείο Γεωργίας, μετέπειτα στο ΕΘΙΑΓΕ) σε όλη την Ελλάδα, όπως για τη φυλή Χίου στον Άγιο Μάμμα Χαλκιδικής, για το ορεινό πρόβατο Ηπείρου στα Ιωάννινα, για την Καραγκούνικη φυλή στην Καρδίτσα, και αλλού. Ιδρύθηκαν τα Κέντρα Γενετικής Βελτίωσης Ζώων, τα οποία είχαν την ευθύνη του ελέγχου των αποδόσεων με καλά αποτελέσματα. Υπήρξαν όμως διακοπές στις χρηματοδοτήσεις και συνέπειες στην αποτελεσματικότητα και τη συνέχεια των δράσεων. Τώρα στο πλαίσιο του ΠΑΑ υλοποιείται η Δράση 10.2.1 για τους γενετικούς πόρους μέσω των συλλογικών φορέων των κτηνοτρόφων. Παράλληλα μπορεί και προγράμματα με χρηματοδότηση από άλλες πηγές να έχουν μεν ανάλογους στόχους, αλλά θα πρέπει να θυμόμαστε ότι στη γενετική βελτίωση, ο σχεδιασμός γίνεται κεντρικά και η ευθύνη ανήκει την πολιτεία. Θα βοηθούσε μια οργανωτική δομή, όπου θα εκπροσωπούνται οι ενώσεις των εκτροφέων και θα έχει τη στήριξη των ερευνητικών φορέων της…
Βλέπετε να υπάρχει ενδιαφέρον για την κτηνοτροφία στην Ελλάδα σήμερα;
Δεν είναι μια καλή περίοδος για την κτηνοτροφία. Η αύξηση του κόστους παραγωγής, κυρίως στις τιμές των ζωοτροφών και της ενέργειας είναι αρνητικοί παράγοντες. Όμως, θέλω να παραμένω αισιόδοξη. Θα έλεγα πως, ναι, βλέπω ενδιαφέρον, αναμφισβήτητα. Είμαι ο τελευταίος άνθρωπος που θα έλεγα ότι για την κατάσταση που επικρατεί ‘φταίνε οι κτηνοτρόφοι’. Συναντάμε νέους ανθρώπους στην κτηνοτροφία, με γνώσεις και μόρφωση. Η εικόνα του μέσου κτηνοτρόφου έχει αλλάξει μέσα στα χρόνια, αλλά έχει αλλάξει και η ίδια η δουλειά. Σήμερα έχουμε γεωργία ακριβείας, νέα ψηφιακά συστήματα στην εκτροφή, αλλά για να έχουν αποτέλεσμα όλα αυτά, θα πρέπει η γνώση να φτάνει στους κτηνοτρόφους και να υπάρχουν δίπλα τους επιστήμονες, όπως γεωπόνοι και ζωοτέχνες, κτηνίατροι, και στελεχωμένες δημόσιες υπηρεσίες του Υπουργείου για να τους στηρίξουν.
Πως βλέπετε να διαμορφώνεται η κατάσταση μετά τις καταστροφικές πλημμύρες στην Θεσσαλία και τις πυρκαγιές σε Ρόδο και Έβρο;
Η εξέλιξη της κατάστασης στη Θεσσαλία, θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες και κυρίως από τις πολιτικές αποφάσεις που θα ληφθούν. Τα ίδια ισχύουν και για τις άλλες περιοχές που έχουν πληγεί. Σε ότι αφορά στην κτηνοτροφία, οι απώλειες έχουν πολλές πλευρές, δεν είναι μόνο τα ζώα που χάθηκαν, οι ζημιές σε εγκαταστάσεις και εξοπλισμό, οι απώλειες στις ζωοτροφές και τις καλλιέργειες. Πρέπει να υπολογιστούν και οι απώλειες στην παραγωγή των ζώων που επέζησαν, γιατί είναι πιθανόν να εμφανιστούν προβλήματα στην υγεία, στην αναπαραγωγή από τις ακατάλληλες συνθήκες στον στάβλο, τις ελλείψεις στη διατροφή.
Οπότε τι εκτιμάτε ότι θα πρέπει να γίνει;
Ο βασικός στόχος που κατά τη γνώμη μας πρέπει να τεθεί, είναι η στήριξη της παραμονής των κτηνοτρόφων στην περιοχή και στο επάγγελμα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει οι κτηνοτρόφοι να αποζημιωθούν για το σύνολο των απωλειών που έχουν υποστεί και να στηριχτούν για το χρονικό διάστημα που θα χρειαστεί, μέχρι να έχουν ξανά πλήρη παραγωγή. Από την πλευρά μας θα μπορούσαμε να συνεισφέρουμε σε θέματα διαχείρισης για τη σταδιακή αποκατάσταση του ζωικού κεφαλαίου, με την αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων λύσεων για την εξασφάλιση του κατάλληλου γενετικού υλικού και με μέριμνα για τις απειλούμενες φυλές, σε συνεργασία με τις τοπικές υπηρεσίες και φορείς.
Οι καταστροφές που συνέβησαν το καλοκαίρι με τις πυρκαγιές στη Ρόδο, στον Έβρο, στη Μαγνησία, τις πλημμύρες στη Θεσσαλία ανέδειξαν την αναγκαιότητα, παράλληλα με τα προγράμματα που υλοποιούνται στο πλαίσιο του ΠΑΑ, να προχωρήσουν άμεσα οι ενέργειες για: α) τη θεσμοθέτηση και οργάνωση της Τράπεζας Ζωικού Γενετικού Υλικού, με εξασφάλιση της απαραίτητης χρηματοδότησης και, β) τη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου για τη γενετική βελτίωση και διατήρηση των γενετικών πόρων, με τον συντονισμό του ΥπΑΑΤ και συμμετοχή των αρμοδίων διευθύνσεων, υπηρεσιών και φορέων του, καθώς και των οργανώσεων και ενώσεων των κτηνοτρόφων.
Μπορεί αυτές οι προτάσεις να φαίνεται ότι δεν απαντούν άμεσα στα ζωτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι κτηνοτρόφοι της Θεσσαλίας, όμως είναι απαραίτητα βήματα για την ουσιαστική στήριξη της κτηνοτροφίας και των κτηνοτρόφων σε βάθος χρόνου. Η αξιοποίηση της γενετικής ποικιλομορφίας, η ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου και των υποδομών συμβάλλουν στην καλύτερα θωράκιση της κτηνοτροφίας της χώρας για την αντιμετώπιση παρόμοιων καταστάσεων στο μέλλον.
Η Δρ Χριστίνα Λίγδα είναι Διευθύντρια Ερευνών και Συντονιστής (για τον εταίρο ΕΛΓΟ) του Eurosheep. Απασχολείται στον Τομέα Αναπαραγωγής και Γενετικής Βελτίωσης στο Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών, στη Θεσσαλονίκη και ανήκει στο δυναμικό του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού – ΔΗΜΗΤΡΑ.