Μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις: το μοντέλο που ‘δουλεύει’
Η παραγωγή γεωργικών προϊόντων σε μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις είναι μια δραστηριότητα της οικογενειακής γεωργίας (Family Farm), όπως ορίζεται και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (F.A.O). Η οικογενειακή γεωργία περιλαμβάνει όλες τις γεωργικές δραστηριότητες που βασίζονται στην οικογενειακή εργασία, και συνδέεται με πολλούς τομείς της αγροτικής ανάπτυξης.
Αποτελεί ένα μέσο για την οργάνωση της γεωργικής, της δασοκομικής, της αλιευτικής και της κτηνοτροφικής παραγωγής καθώς και της υδατοκαλλιέργειας, που διαχειρίζεται και λειτουργεί από μια οικογένεια και κυρίως εξαρτάται από την οικογενειακή εργασία, συμπεριλαμβανομένης τόσο της γυναικείας όσο και της ανδρικής. Έχει βρεθεί ότι η αύξηση του ΑΕΠ που παράγεται από τη γεωργία είναι μέχρι και τέσσερις φορές πιο αποτελεσματική στη μείωση της φτώχειας από την αύξηση που προέρχεται από άλλους τομείς.
Παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει σημειωθεί κατά τα τελευταία χρόνια στην καταπολέμηση της πείνας, περισσότερα από 800 εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να πεινούν και οι προσπάθειες πρέπει να αυξηθούν ώστε να επιτευχθεί ο παγκόσμιος στόχος της μείωσης του ποσοστού των ανθρώπων που πεινούν κατά το ήμισυ από το 2015.
Η βαρύτητα της οικογενειακής γεωργίας
Το 2014 ανακηρύχθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ως το Διεθνές Έτος Οικογενειακής Γεωργίας ως ένδειξη αναγνώρισης της σημαντικής συμβολής των μικροκαλλιεργητών-κατόχων οικογενειακών εκμεταλλεύσεων-στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια.
Τόσο στις αναπτυσσόμενες όσο και στις αναπτυγμένες χώρες, οικογενειακή γεωργία είναι η κυρίαρχη μορφή της γεωργίας στον τομέα της παραγωγής τροφίμων και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια. Σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχουν πάνω από 570 εκατ. γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Οι 500 εκατ. εξ’ αυτών είναι οικογενειακής μορφής!
Η οικογενειακή γεωργία έχει μεγάλη σημασία και για την Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς ήταν και παραμένει το πιο κοινό μοντέλο γεωργικών εκμεταλλεύσεων μεταξύ των κρατών μελών. Αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε η γεωργία εδώ και αιώνες. Έχει συμβάλλει καθοριστικά στη επίτευξη υψηλού επιπέδου διατροφικής ασφάλειας, ενώ προσπαθεί συνεχώς να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες προσδοκίες της κοινωνίας για την ασφάλεια, την ποιότητα, την αξία, την προέλευση και την ποικιλία των τροφίμων. Έχει ακόμη συμβάλει σημαντικά στη διατήρηση της αγροτικής ζωής και στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών γενικότερα.
Οι μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις παίζουν σημαντικό ρόλο τόσο στην παραγωγή όσο και στη διατήρηση της ζωτικότητας της υπαίθρου συμβάλλοντας στη διατήρηση των τοπικών αγροτικών κοινοτήτων και παρέχοντας σημαντικές κοινωνικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές υπηρεσίες (δημόσια αγαθά), ενώ δημιουργούν και προστιθέμενη αξία, ιδίως με τη μορφή ειδικών τοπικών προϊόντων.
Ποιο το μοντέλο στις χώρες-μέλη της Ε.Ε.
Η διάρθρωση του γαλακτοκομικού τομέα διαφέρει πολύ σε κάθε κράτος-μέλος της Κοινότητας ξεχωριστά, τόσο ως προς το μέγεθος της εκμετάλλευσης (αριθμός ζώων), το ύψος της γαλακτοπαραγωγής, όσο και στις αποδόσεις. Ωστόσο, ο γαλακτοκομικός τομέας αναπτύσσεται σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, έτσι ώστε οι διακυμάνσεις τόσο στις αποδόσεις αλλά και σε άλλους παράγοντες αμβλύνονται. Στον τομέα της εμπορίας του γάλακτος υπάρχει μια ποικιλία των συστημάτων.
Οι περισσότεροι παραγωγοί γαλακτοκομικών προϊόντων διαθέτουν το γάλα τους σε γαλακτοκομικές επιχειρήσεις για παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων. Άλλοι παραγωγοί επεξεργάζονται και διαθέτουν γαλακτοκομικά προϊόντα απευθείας στους καταναλωτές. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης η καθετοποιημένη μορφή κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης υπάρχει και αναπτύσσεται οργανωμένα εδώ και χρόνια. Στις περισσότερες οι ίδιοι οι κτηνοτρόφοι έχουν δημιουργήσει και μικρές μεταποιητικές μονάδες αξιοποιώντας την παραγωγή ή μέρος αυτής φτιάχνοντας τοπικά προϊόντα.
Στη Γερμανία, Γαλλία, Ολλανδία, Ιταλία, παράγονται εξαιρετικά και ανταγωνιστικά, διαφοροποιημένα προϊόντα, από τέτοιες αγροτικές φάρμες και αυτή η λειτουργία είναι προσαρμοσμένη και νομοθετικά αλλά και φορολογικά στο γενικότερο πλαίσιο που οι χώρες αυτές αντιμετωπίζουν την ανάπτυξη του πρωτογενή τομέα. Σε ορισμένα από τα νεότερα κράτη-μέλη που βρίσκονται στην Ανατολική Ευρώπη ένα σημαντικό ποσοστό του γάλακτος εξακολουθεί να αξιοποιείται και καταναλώνεται στην εκμετάλλευση. Συνολικά 1,8 εκατ. τόνοι γάλακτος πωλούνται απευθείας από γεωργικές εκμεταλλεύσεις και δεν παραδίδονται για μεταποίηση.
Το ελληνικό ‘φαινόμενο’
Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπήρξε μια δομημένη αγροτική στρατηγική προς αυτή την κατεύθυνση. Μέρος αυτής της αντιμετώπισης βιώνουν οι αγρότες μας σήμερα. Εκτός τούτου, η ασαφής και δυσνόητη πολλές φορές νομοθετική προσέγγιση δημιούργησε παρερμηνείες και προσχώματα προς την κατεύθυνση της καθετοποίησης των κτηνοτροφικών επιχειρήσεων και του δικαιώματος της “απ’ ευθείας” πώλησης των παραγόμενων προϊόντων τους. Η ενημέρωση είναι ελλιπής και πολλές φορές σε επίπεδο αυτοσχεδιασμού.
Η παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων από τις βιομηχανικές επιχειρήσεις αντιπροσωπεύει το 75%, ενώ η παραγωγή μέσω γεωργικών εκμεταλλεύσεων το 25%. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η συμμετοχή των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στη συνολική εγχώρια παραγωγή τυροκομικών κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, καθώς επίσης και τις αυξητικές τάσεις που παρουσιάζει η αγορά γαλακτοκομικών προϊόντων, την έλλειψη μεταποιητικών μονάδων κυρίως σε νησιώτικες περιοχές, κίνητρα για τη δημιουργία δομών που θα αφορούν σε καθετοποιημένες επιχειρήσεις αγροδιατροφικού κλάδου μέσω εθνικών και ευρωπαϊκών προγραμμάτων, φαίνεται να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας μικρομεσαίων και οικογενειακών επιχειρήσεων του κλάδου.
Αυτές, θα παράγουν ποιοτικά προϊόντα τα οποία με τη σειρά τους θα απευθύνονται κυρίως στην τοπική αγορά και δη προϊόντων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως προϊόντα γεωγραφικών ενδείξεων (ΠΟΠ, ΠΓΕ), προϊόντα ιδιοτυπίας και άλλα με παραδοσιακά χαρακτηριστικά, όπως λ.χ. ορεινών και νησιώτικων περιοχών, τα οποία θα παράγονται σύμφωνα με τους κανόνες υγιεινής και ασφάλειας, αλλά και τις πιστοποιήσεις που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία. Π.Μ.